Charkov

Kharkiv stands today as Ukraine’s second-largest urban centre, its 24.3-kilometre span from north to south and 25.2-kilometre breadth from west to east cradling some 1,430,885 inhabitants (2023), perched at the confluence of the Kharkiv, Lopan and Udy rivers within the vast Siverskyi Donets watershed of northeastern Ukraine. As the administrative heart of Kharkiv Oblast and Raion, this city of nearly one and a half million souls occupies the historic territory of Sloboda Ukraine, its topography rising from 94 metres at Novoselivka to 202 metres atop Piatykhatky—a variance that has shaped its expansion into four lower and four higher districts, each bearing the imprint of centuries of human endeavour.

From its founding as a Cossack fortress in 1654, Kharkiv has borne witness to the shifting contours of empire and ideology, its fortifications giving way to factories, its wooden churches to neoclassical and Baroque cathedrals. By the late nineteenth century, the city had emerged within the Russian Empire as a fulcrum of commerce and industry, its skyline already punctuated by the stone basilicas and Eastern Orthodox cupolas that would endure through revolution and reconstruction. With the establishment of the Ukrainian Soviet Socialist Republic’s capital here from December 1919 to January 1934, Kharkiv swelled with migrants fleeing rural destitution and seized upon a brief flowering of Ukrainian cultural expression—so much so that Ukrainian supplanted Russian as the majority language in official records, and the city ranked sixth among Soviet metropolises.

Today, Kharkiv’s proud industrial heritage endures in the hulking form of the Kharkiv Tractor Factory, even as electronics and military hardware factories hum alongside research institutes. Freedom Square remains framed by the towering Derzhprom building, its constructivist façade a testament to the experimental ambitions of the 1920s; nearby, the Kharkiv Railway Station—rebuilt in 1952 after wartime destruction—stands sentinel over iron arteries that have linked the city to Kyiv, Moscow and beyond since the first train thundled in on 22 May 1869. Beneath the surface, three metro lines serving thirty stations have carried passengers since 1975, supplemented by trolleybuses, centenarian trams and the ubiquitous marshrutkas that navigate its arterial avenues with unerring efficiency.

Yet, as Kharkiv’s university lecture halls and scientific institutes have nurtured scholars and innovators, so too have its public parks provided realms of repose and reflection. Central Park for Culture and Recreation—known as Maxim Gorky Park until June 2023—unfolds across nine themed precincts: from the medieval village replica to the cable-car ride across its verdant canopy; from the French-styled promenades to the manicured lawns where families picnic. Shevchenko Park, lying adjacent to V.N. Karazin National University, has for generations welcomed students and faculty beneath its venerable oaks, while Hydro Park on the Udy River, Strelka Park at the rivers’ confluence, Feldman Ecopark at the city ring road and the twelve-kilometre sweep of Sarzhyn Yar ravine offer further testament to Kharkiv’s devotion to green space, each area bearing traces of century-old plantings and modern leisure installations alike.

Amid winters of long, snow-laden severity and summers that warm to the threshold of heat, Kharkiv’s climate brusquely alternates, the city receiving some 519 millimetres of precipitation annually, heaviest in June and July. Its varied elevation and riverine setting once prompted engineers to erect concrete and metal dams regulating water levels, thus transforming the valley into a stable environment for gardens, promenades and riverside cafés.

Walking the city streets, one encounters a litany of religious edifices that chart both Kharkiv’s origins and its evolving communal identity. At the city’s heart, the Annunciation Cathedral—erected between 1888 and 1901 in Russian-Byzantine style—rises above Karl Marx Square, its gilded iconostasis and ornate frescoes evincing late-Imperial piety. A short distance away, the Dormition (Assumption) Cathedral stands as a palimpsest of stone and restoration, its bell tower—once Ukraine’s tallest edifice—topped by a French clock since 1856 and retrofitted with a Rieger–Kloss organ in 1986. Elsewhere, the Choral Synagogue of 1912, the largest in Ukraine, remains a locus of Jewish cultural life after intermittent closures and restoration following fire in 1998; the Church of St. Peter and Paul, consecrated in 1866; the Holy Protection of the Virgin Monastery founded in the late seventeenth century; and the Church of St. Panteleimon, whose 1885 consecration heralded a new wave of Russian-Byzantine ornamentation. Scattered beyond the fortress boundaries are the Cathedral of the Most Holy Mother of God (1689), the Ozeryanska Church on Kholodna Hill (1892–1901), the Trinity Church with its separate angel-topped belfry, and the Gothic-spired Catholic Cathedral of the Uspeniya Virgin Mary (1887–92), each edifice attesting to the city’s religious plurality.

Deze heilige bouwwerken worden aangevuld door een constellatie van musea en galerieën – sommige eerbiedwaardig, andere onorthodox – waar het collectieve geheugen en de culturele aspiraties van Charkov tot uiting komen. Het Historisch Museum aan de Universytetskaya Straat, opgericht in 1920, herbergt relikwieën uit de Bronstijd, middeleeuwse artefacten uit de regio Donetsk en buitenexposities van Mark V en T-34 tanks; het Natuur-, Archeologie- en Etnografisch Museum van Sloboda Oekraïne, gelegen binnen het historische universiteitsterrein, bewaart meer dan een kwart miljoen objecten, variërend van Scythisch goudwerk tot uitgestorven fauna. Het Literatuurmuseum, met zijn archief van drie decennia aan manuscripten en memorabilia, en het Museum voor Volkskunst Slobozhanshchina, met wit-op-wit borduurwerk en stro-, hout- en kralenkunst, benadrukken beide de creatieve traditie van de regio. Moderne impulsen vinden een plek in de AS Galerie en de AVEK Galerie, waar hedendaagse Charkovse kunstenaars en internationale gesprekspartners jaarlijks aan duizenden bezoekers exposeren. De Maestro Art Gallery, gewijd aan theaterkunsten; het Dom Khudozhnika Expositiecentrum, gevestigd in het voormalige huisje van de Engelse consul; en het Kosmos & UFO Museum, met tentoonstellingen die variëren van meteorieten tot observaties van astronauten, nodigen de bezoeker uit om de grenzen van de menselijke verbeelding te verkennen.

Zelfs de donkerste hoofdstukken uit het verleden van Charkov worden met onwrikbare eerlijkheid geconfronteerd. Het Holocaustmuseum, gelegen aan de Petrovskogostraat, documenteert de processen voor oorlogsmisdaden in 1943 en de namen van de tweeënvijftig inwoners die werden geëerd als Rechtvaardige onder de Volkeren, terwijl het Museum voor Politiegeschiedenis de verdedigers van de staat en de verwoestingen van de Grote Vaderlandse Oorlog herdenkt. In een persoonlijker kader viert het Huismuseum van de Familie Hryzodubovy de baanbrekende prestaties van Valentina Hryzodubovy, de eerste vrouwelijke heldin van de Sovjet-Unie, en bewaart het de erfenis van vroege vliegtuigontwerpen.

De verkeersaders van Charkov – ooit stoomtreinen, nu geëlektrificeerde metro's en trams – vervoeren jaarlijks miljoenen mensen over boulevards die vernoemd zijn naar filosofen, dichters en revolutionairen. Het eerste station uit 1869 is opgevolgd door internationale treinverbindingen; tot de sluiting van het burgerluchtverkeer begin 2022 verwerkte Charkov International Airport zowel lijn- als chartervluchten, terwijl het voormalige vliegveld Antonov op Charkov North Airport industriële luchtvaart bediende. Zelfs nu de periodieke Russische beschietingen sinds februari 2022 buurten hebben getekend en tegen april 2024 bijna een kwart van het stedelijk weefsel hebben beschadigd, wemelen de straten van de veerkracht: schoolkinderen wisselen groeten uit onder de waakzame koepels van kathedralen; onderzoekers van de nationale universiteit buigen zich over manuscripten die uit het puin van de oorlog zijn gered; en verkopers op de centrale markt spreiden overvloed uit van zonnebloemolie, honing en snoepgoed alsof de oorlog een verre echo was.

De brede lanen, ooit bewandeld door kooplieden uit het Russische Rijk, Sovjetcommissarissen en generaties studenten, dragen nu de littekens van moderne conflicten, terwijl gemeenteambtenaren en vrijwilligers zich inspannen om gevels te herbouwen en lanen opnieuw aan te leggen. De stenen kathedralen en stalen fabrieken van de stad getuigen van eeuwenlange aanpassing. In de schaduw van de monumentale betonnen prisma's van de Derzjprom vormen de met eiken omzoomde lanen van parken – zowel centraal als perifeer – een stille getuigenis van Charkovs vermogen tot regeneratie. Zelfs te midden van periodieke beschietingen bevestigen de pulserende academische discours in de universiteitszalen, de resonerende akkoorden van kamermuziek in gerestaureerde theaters en het constante gezoem van trams dat deze stad, geboren uit Kozakkenvastheid, gedefinieerd blijft door haar vermogen om te volharden en het volgende hoofdstuk van haar stedelijke verhaal te verwelkomen.