Sveti Stefan

Sveti Stefan beslaat een smal stukje van de Montenegrijnse Adriatische Zee, een eilandje van 12.400 vierkante meter dat door een smalle landtong van zand en kiezels met het vasteland is verbonden, en ligt zes kilometer ten zuidoosten van de ommuurde stad Budva. Ooit de hoofdstad van de middeleeuwse gemeenschap Paštrovići, functioneert deze kleine nederzetting – halverwege de negentiende eeuw woonden er zo'n vierhonderd zielen – nu bijna volledig als een exclusief toevluchtsoord. De oorspronkelijke huizen zijn omgebouwd tot gastenverblijven en de smalle straatjes zijn gerestaureerd om eeuwen geleden te weerspiegelen. Ondanks de aantrekkingskracht van wereldwijde luxegastvrijheid, herinneren de stenen stadswallen, stille kapellen en glooiende olijfgaarden van de stad nog steeds aan het Venetiaanse verleden, de Ottomaanse belegeringen en de Adriatische piraterij.

Eeuwen voordat de nakomelingen van Stefan Milutin hun naam leenden aan koninkrijken en kloosterhoven, visten de clans van Paštrovići in deze smaragdgroene wateren en bewerkten ze de terrassen van de heuvelachtige kustlijn. Tegen 1423, uit angst voor invallen van Ottomaanse galeien, zochten de clanleden de bescherming van Venetië. In ruil voor de bescherming van de marine deden ze geen afstand van tribuut of lokale gebruiken, maar ze kwamen wel overeen af ​​te zien van het uitbuiten van de Venetiaanse scheepvaart. Zo werd de belofte van soevereiniteit niet bedongen met goud – er ging geen tribuut heen en weer tussen doge en dželât – maar met autonomie en met de gedeelde vrees voor een Turkse opmars.

Volgens de legende werden de vestingmuren, die later de basis van het versterkte dorp Sveti Stefan zouden vormen, gefinancierd met de buit van een gewaagde aanval op Ottomaanse galeien bij het strand van Jaz in 1539. Volgens het verhaal onderschepten Paštrovići-krijgers, die waren opgeroepen om het belegerde Kotor te ontzetten, een Turkse vloot op de terugreis. Ze bevrijdden gevangenen, namen schatten in beslag en keerden terug naar hun rotsachtige uitkijkpost om met de buit wallen te bouwen. Binnen een generatie maakte de Vierde Ottomaans-Venetiaanse Oorlog de prille vesting echter met de grond gelijk. Verzoeken van Paštrovići-gezanten in Venetië leidden tot een wederopbouw halverwege de zestiende eeuw, waardoor de nederzetting een tweede leven kreeg en de versterkte muren, die er deels nog steeds staan, werden hersteld.

Aan het begin van de negentiende eeuw was Sveti Stefan geëvolueerd van een militaire buitenpost tot een maritieme haven voor kapers. Twaalf stichtende families – elk met een eigen huis binnen de muren – hielden toezicht op de aan- en afvoer van goederen en schepen, terwijl vissers hun netten uitwierpen voorbij de bocht van de tombolo. In die tijd telde het dorp bijna vierhonderd inwoners. Vissers verhandelden olijven en gezouten vis op het vasteland; priesters hielden hun diensten in drie eenvoudige kapellen; en in elk steegje weerklonken dialecten, gevormd door Slavische, Venetiaanse en Ottomaanse talen.

De twintigste eeuw bleek echter een transformatieve eeuw. Inwoners vertrokken om dienst te nemen in de wereldoorlogen of zochten een bestaan ​​in het buitenland; in 1954 waren er nog maar twintig inwoners op het eiland. De Joegoslavische regering erkende zowel de culturele resonantie als de toeristische aantrekkingskracht en onteigende het dorp in 1955. De hele gemeenschap verhuisde naar de aangrenzende kust – en hun huizen, gevels en pannendaken werden omgebouwd tot hotelkamers, restaurants en een casino. Het interieur werd voorzien van modern comfort, maar de buitenkant behield zijn middeleeuwse aspect: smalle straatjes begrensd door okerkleurige muren, ramen met luiken die uitzicht bieden op de azuurblauwe zee.

Van de jaren zestig tot en met de jaren tachtig ontpopte Sveti Stefan zich tot een discrete enclave voor kunstenaars, staatslieden en beroemdheden. Elizabeth Taylor en Orson Welles arriveerden in gestreepte jasjes; prinses Margaret lunchte op het openluchtplein "Piazza" onder een tros bougainvillea; Sylvester Stallone trainde op de stranden van het nabijgelegen Miločer; en Bobby Fischer nam het op tegen Boris Spassky in een geheime schaakpartij die meer intrige opriep dan welke toeristische brochure dan ook kon overbrengen. Villa Miločer, gelegen te midden van achthonderd olijfbomen op een landgoed van tweeëndertig hectare, diende tussen 1934 en 1936 als zomerresidentie van koningin Marija Karađorđević; na 2009 huisvestte het acht suites – waarvan er twee de Koningin Marija Suites zijn gebleven – in het bijgebouw Villa Miločer van het resort Aman.

Geologisch gezien vertoont het eilandje een zeldzaam kustfenomeen: de vorming van een tombolo. Golven eroderen, wanneer ze de blootgestelde kust raken, het vaste gesteente en transporteren sediment naar de lijzijde, waar verminderde golfenergie de afzetting bevordert. Door de eeuwen heen heeft dit proces een zand- en kiezeldijk gevormd die het eiland met het vasteland verbond. De tombolo van Sveti Stefan, geclassificeerd als een eenvoudig type (slechts één landengte), blijft zowel een pad als een bewijs van de stille constructie van de natuur.

Op religieus en cultureel vlak herbergt Sveti Stefan verschillende opmerkelijke kapellen. De gelijknamige kerk van het eiland bekroont het hoogste punt en markeert de wijding van Sint-Stefanus uit de Nemanjić-periode; de ​​Alexander Nevski-kerk, ingewijd in 1938, weerspiegelt het tijdperk van de Balkanmonarchieën; en een bescheiden Transfiguratiekapel bewaakt de ingang van de tombolo. Een vierde kerk, gewijd aan de Moeder Gods en gerestaureerd door koningin Marija in 1938, lag verborgen onder de casinovloer van het resort tot de herontdekking in 2008.

De jaren negentig zorgden voor een breuk in Joegoslavië en een einde aan het toerisme aan de Adriatische Zee. De glans van Sveti Stefan vervaagde toen het aantal bezoekers afnam en het onderhoud wankelde. In 2007 nodigde de Montenegrijnse regering offertes uit om het eiland zijn vroegere glorie te herstellen. Aman Resorts kreeg een huurcontract voor dertig jaar en hield toezicht op een minutieuze renovatie, die in 2009 werd voltooid. Het heropende Aman Sveti Stefan bood 58 gastenverblijven – cottages, suites en gewelfde kamers – samen met een scala aan eetgelegenheden rond de Piazza: een taverna, een enoteca, een pasticceria, een antipastibar en een sigarenkamer met uitzicht op de Adriatische Zee.

Tien jaar lang floreerde het resort. In juli 2010 trad de Italiaanse tenor Andrea Bocelli op onder de maanverlichte stadsmuren, ter ere van de Dag van de Onafhankelijkheid van Montenegro en het gouden jubileum van het hotel. In datzelfde jaar riep Gallivanter's Guide het hotel uit tot Hotel van het Jaar. Maar begin 2020 sloten de grenzen zich vanwege de wereldwijde pandemie en werd la dolce vita aan de Montenegrijnse Rivièra stilgelegd. Aman Sveti Stefan blijft gesloten, het personeel is verspreid, terwijl geschillen over veiligheid en regelgevend toezicht de heropening van het bedrijf in de weg staan.

Het eiland is bereikbaar via de weg, het pad of de bus. Een taxi met een vaste prijs vanaf Tivat International Airport kost ongeveer € 25, oplopend tot € 30 vanuit Podgorica en € 100 vanuit Dubrovnik. Voetgangers kunnen de kustpaden vanuit Budva volgen, door tunnels onder verlaten gebouwen, langs Zoff's visrestaurant lopen en langs Kraljičina plaža kronkelen voordat ze naar de ingang van de tombolo klimmen. Lokale bussen, die € 2 per rit kosten, rijden regelmatig tussen Budva en Pržno, met aansluitende verbindingen naar de landengte; de ​​toegang tot het eiland zelf blijft voorbehouden aan gasten van het resort of gasten met een lunch- of dinerreservering.

Tegenwoordig is Sveti Stefan een kruispunt van natuurwonder, gelaagde geschiedenis en de wisselende getijden van vrije tijd. De vermiljoenrode daken scharen zich tegen kalkstenen muren, omlijst door het veranderende kleurenpalet van de zee, terwijl eeuwenoude vestingwerken neerkijken op het zand waar ooit families van vissersboten stroomden. Hoewel de drukte van het dagelijks leven zich heeft teruggetrokken naar het vasteland, blijven de stenen van de stad spreken: van Paštrović-juristen die geschillen beslechten op bankjes boven de toegangspoort; van olijfgaarden waar koningin Marija bij zonsopgang wandelde; van golven die in stilte een verhoogde weg vormden. In elke spleet en kasseien biedt Sveti Stefan zowel het gewicht van de geschiedenis als de belofte van vernieuwing – een getuigenis van zowel de plaats als van het verstrijken van de tijd.