Kroatië

Kroatië ligt op de samenvloeiing van Centraal- en Zuidoost-Europa, met een grillige kustlijn die zich uitstrekt over meer dan 1700 kilometer van de Adriatische Zee. Binnen haar grenzen – 56.594 vierkante kilometer land en 128 vierkante kilometer binnenwater – omarmt deze republiek een opmerkelijke diversiteit aan landschappen en culturen. In het noordwesten grenst Slovenië aan een glooiende grens; in het noordoosten strekken de Hongaarse vlaktes zich uit; in het oosten aan Servië; en verder naar het zuiden aan Bosnië en Herzegovina en Montenegro. Aan de westkant, over een smalle zeestrook, ligt Italië. In het uiterste zuiden, rond Dubrovnik, overspant de Pelješacbrug nu het kanaal dat ooit de kuststrook van het vasteland scheidde. Intern is Kroatië verdeeld in Zagreb en twintig provincies, waarbij Zagreb – de hoofdstad en grootste stad – zowel een stedelijk centrum als een eigen bestuurlijke eenheid vormt. Andere belangrijke stedelijke knooppunten zijn Split, Rijeka en Osijek, die elk hun eigen historische en economische ankerpunten vormen. Bijna 3,9 miljoen mensen wonen te midden van de glooiende heuvels van Hrvatsko Zagorje, de vruchtbare vlakten van Slavonië, de kalksteenheuvels van de Dinarische Alpen en de talloze eilanden die de Adriatische kust bezaaien.

De oorsprong van het Kroatische staatsbestel gaat terug tot de late zesde eeuw, toen Slavische stammen – later bekend als Kroaten – zich in Romeins Illyrië vestigden. Tegen de zevende eeuw hadden ze twee hertogdommen gevormd langs de Dalmatische kust. In 879 verkreeg hertog Branimir de formele erkenning van de Kroatische onafhankelijkheid, waarmee hij banden met het pausdom smeedde die als politieke bescherming zouden blijven bestaan. Onder koning Tomislav, gekroond in 925, ontstond Kroatië als een koninkrijk en consolideerde het zijn greep op de kust en het achterland. Een dynastieke crisis aan het einde van de Trpimirović-lijn leidde tot een personele unie met Hongarije in 1102, maar in de daaropvolgende eeuwen behield de Kroatische adel zelfs onder Habsburgse heerschappij haar eigen juridische en bestuurlijke tradities. Geconfronteerd met Ottomaanse invallen in 1527, wendde het Kroatische parlement zich opnieuw tot de Habsburgers en verkoos Ferdinand I tot de troon.

De twintigste eeuw bracht onrust en transformatie. In oktober 1918 verklaarde de Staat van Slovenen, Kroaten en Serviërs zich onafhankelijk van het afbrokkelende Oostenrijks-Hongaarse Rijk, om zich twee maanden later aan te sluiten bij het Koninkrijk van Serviërs, Kroaten en Slovenen. Na de invasie van Joegoslavië door de asmogendheden in 1941 vormde het grootste deel van het huidige Kroatië de marionettenstaat Kroatië. Uiteindelijk kreeg het door communisten geleide verzet de overhand en werd de Socialistische Republiek Kroatië een federaal onderdeel van de Socialistische Federale Republiek Joegoslavië. Op 25 juni 1991 riep Kroatië zijn soevereiniteit uit. Er volgde een vier jaar durend conflict, dat pas in 1995 werd beëindigd met het herstel van de territoriale integriteit en de re-integratie van ontheemde bevolkingsgroepen.

Tegenwoordig functioneert Kroatië als een democratische republiek met een parlementair stelsel. Het neemt volledig deel aan Europese en internationale instellingen: de Europese Unie en haar eurozone en Schengengebied; de NAVO; de Verenigde Naties; de Raad van Europa; de OVSE; de Wereldhandelsorganisatie; en de Unie voor het Middellandse Zeegebied. Als kandidaat voor het OESO-lidmaatschap heeft het troepen geleverd aan de vredesmissies van de Verenigde Naties en heeft het ooit een niet-permanente zetel in de VN-Veiligheidsraad bekleed.

Economisch gezien behoort Kroatië tot de ontwikkelde landen met een hoog inkomen. Het nominale BBP zal naar verwachting in 2024 ongeveer 88 miljard dollar bedragen, ongeveer 22.966 dollar per hoofd van de bevolking, terwijl het BBP op basis van koopkrachtpariteit bijna 175 miljard dollar of 45.702 dollar per persoon bedraagt. De reële groei bedroeg in 2023 2,8 procent, met een BBP per hoofd van de bevolking van ongeveer 76 procent van het EU-gemiddelde. De dienstensector is goed voor ongeveer 70 procent van de economische output, de industrie voor ongeveer 26 procent en de landbouw voor minder dan 4 procent. Scheepsbouw, voedselverwerking, farmacie, informatietechnologie en hout behoren tot de industriële pijlers. Toerisme blijft bijzonder vitaal en genereerde in 2019 bijna 10,5 miljard euro en trok vóór de pandemie bijna 20 miljoen bezoekers. Maritieme resorts en culturele festivals langs de Dalmatische kust, agrotoerisme in het binnenland en stedelijke attracties in Zagreb dragen allemaal bij aan de aantrekkingskracht ervan. Sinds het begin van de jaren 2000 heeft de overheid fors geïnvesteerd in wegen en spoorwegen langs vier pan-Europese corridors en in een offshore-importterminal voor vloeibaar aardgas, LNG Hrvatska, voor de kust van het eiland Krk.

Geografisch gezien is het profiel van Kroatië opvallend. De hoogte reikt tot de top van de Dinara op 1831 meter boven zeeniveau en stort zich vervolgens af naar de Adriatische kust. Landinwaarts biedt het Pannonische Bekken vlakke vlakten en rivierdalen – de Donau en de Drava zorgen voor transport en irrigatie – terwijl de Dinarische Alpen en karstplateaus een ruige ruggengraat vormen. Meer dan duizend eilanden en eilandjes, waarvan er 48 permanent bewoond zijn, liggen verspreid langs de kust; Cres en Krk beslaan elk ongeveer 405 vierkante kilometer. Karstgaten, ondergrondse rivieren en grotten van meer dan duizend meter diep getuigen van de kalksteenfundamenten van de regio. Tot de meest gevierde natuurwonderen behoren de Plitvicemeren, waar een reeks van zestien met tufsteen bedekte meren te midden van bossen naar beneden storten, waarbij hun waterkleuren variëren van azuurblauw tot mintgroen.

Het klimaat varieert aanzienlijk. Continentaal Kroatië kent koude winters, met gemiddelde temperaturen rond de –3 °C in januari, en warme zomers rond de 18 °C in juli. Lika en Gorski Kotar, op hoogtes boven de 1200 meter, kennen aanzienlijke sneeuwval. Langs de Adriatische Zee matigt de mediterrane invloed de extremen: de zomers zijn warm en droog, de winters mild en nat. De neerslag varieert van 600 millimeter per jaar in de oostelijke vlakten tot meer dan 3500 millimeter op de toppen van de Dinarische bergen. De zonnigste locaties zijn de buitenste eilanden – Hvar en Korčula – met meer dan 2700 zonuren per jaar. De winden omvatten de droge, rukwinden van de bura uit het noordoosten en de vochtige jugo uit het zuiden.

De infrastructuur van Kroatië is sinds de millenniumwisseling snel uitgebreid. In december 2020 strekte het snelwegennet zich uit over 1300 kilometer en verbond het grote steden via de A1 van Zagreb naar Split en de A3 door Slavonië. Dit netwerk wordt gevoed door provinciale wegen, en EuroTAP en EuroTest erkenden de hoge veiligheidsnormen. Het spoornetwerk strekt zich uit over zo'n 2600 kilometer, waarvan bijna 1000 kilometer geëlektrificeerd. Aanzienlijke investeringen in 2024 – met name een lening van € 400 miljoen van de Europese Investeringsbank – zijn gericht op de modernisering van de spoorlijnen en de aanschaf van zes elektro-dieseltreinstellen om de dienstregeling tussen Split en Zagreb te verbeteren. De 2,4 kilometer lange Pelješacbrug, geopend in juli 2022, verbindt de zuidelijke exclave nu met het vasteland en verkort de routes naar Korčula en Lastovo met meer dan 32 kilometer.

Een netwerk van zeven internationale luchthavens bedient binnenlandse en buitenlandse reizigers. Luchthaven Franjo Tuđman in Zagreb is de grootste, terwijl Split, Dubrovnik, Zadar, Pula, Rijeka en Osijek seizoensgebonden en regionaal verkeer verwerken. Vanaf medio 2024 begon Croatia Airlines met de integratie van Airbus A220-300-toestellen, wat een reductie van 25 procent in brandstofverbruik en emissies verwacht. De luchtvaartmaatschappij breidde ook haar routes uit met directe vluchten tussen Zagreb en steden zoals Tirana, Berlijn, Stockholm en Hamburg.

Maritiem vervoer blijft onmisbaar. De haven van Rijeka verwerkt de grootste hoeveelheid vracht, terwijl het passagiersvervoer piekt in Split en Zadar. De rivierhandel stroomt via Vukovar aan de Donau en is aangesloten op de pan-Europese corridor VII.

Demografisch gezien telt Kroatië ongeveer 3,87 miljoen inwoners, een bevolkingsdichtheid van ongeveer 73 inwoners per vierkante kilometer – lager dan in veel Europese landen. De levensverwachting bij de geboorte bereikte in 2018 een niveau van 76,3 jaar. De onafhankelijkheidsoorlog veroorzaakte een aanzienlijke ontheemding: meer dan 400.000 Kroaten vluchtten of werden verdreven uit overwegend bezette gebieden, en 150.000 tot 200.000 Serviërs vertrokken vóór Operatie Storm. In de daaropvolgende jaren keerden veel mensen terug, naast hervestiging door ontheemde Kroaten uit Bosnië en Herzegovina.

Kroatië is officieel seculier en garandeert godsdienstvrijheid. Volgens de volkstelling van 2011 vormen christenen meer dan 91 procent van de bevolking, overwegend rooms-katholiek (86 procent), gevolgd door orthodoxe en protestantse gemeenschappen. De islam is goed voor ongeveer 1,5 procent, terwijl 4,6 procent zich als niet-religieus identificeert. Het regelmatige kerkbezoek blijft echter onder de 25 procent.

Kroatisch is de enige officiële taal, een Zuid-Slavische taal in Latijns schrift. Minderheidstalen – Tsjechisch, Hongaars, Italiaans, Servisch en Slowaaks – genieten een officiële status in gemeenten waar hun sprekers meer dan een derde van de lokale bevolking uitmaken; andere talen zoals het Albanees, Bosnisch en Turks worden eveneens erkend. Drie belangrijke dialecten – Sjtokavisch, Tsjakavisch en Kajkavisch – weerspiegelen historische nederzettingspatronen.

De cultuur in Kroatië combineert invloeden uit Midden-Europa, het Middellandse Zeegebied, de Balkan en Byzantijnen. Het Ministerie van Cultuur beschermt tien UNESCO-werelderfgoedlocaties op land en vijftien elementen van immaterieel erfgoed, waarmee het wereldwijd op de vierde plaats staat wat betreft dergelijke benoemingen. De erfenis van de negentiende-eeuwse Illyrische beweging blijft cruciaal en heeft een nationale renaissance in literatuur, kunst en wetenschap aangewakkerd. Tegenwoordig bedienen meer dan negentig professionele theaters, veertig orkesten en koren, en meer dan tweehonderd musea jaarlijks miljoenen bezoekers. Bibliotheken en archieven, zoals het nationale systeem van 1768 bibliotheken met 26,8 miljoen boeken, bewaren een rijke geschreven traditie. De bijdrage van Kroatië aan de wereldwijde mode begon in de zeventiende eeuw met de cravat, de voorloper van de moderne stropdas.

Culinaire patronen variëren per regio. Langs de kust overheersen mediterrane smaken: olijfolie, knoflook, zeevruchten en pasta; in het binnenland zorgen Midden-Europese en Balkaninvloeden voor stevige vleesgerechten, zoetwatervis en groentestoofschotels. Twee wijnregio's verdelen de kaart. In continentaal Slavonië produceren wijnhuizen frisse witte wijnen; langs het schiereiland Istrië en de noordkust lijken de wijnen op Italiaanse wijnen; en in Dalmatië floreren rode wijnen onder de mediterrane zon. De jaarlijkse wijnproductie overschrijdt de 72 miljoen liter. Brouwtradities ontstonden aan het einde van de achttiende eeuw, waardoor bier de meest geconsumeerde alcoholische drank van het land werd. Elf restaurants hebben een Michelinster gekregen, en nog eens 88 restaurants zijn erkend voor culinaire excellentie.

Toerisme bepaalt het internationale imago van Kroatië. Middeleeuwse kuststeden – waaronder Dubrovnik, Split, Šibenik en Zadar – bieden bolwerken van middeleeuwse architectuur en zomerfestivals. De eerste badplaats, Opatija, verwierf halverwege de negentiende eeuw bekendheid als een gezondheidsoord voor de Europese elite. Jachthavens bieden plaats aan meer dan zestienduizend jachten en houden watersporters aangetrokken door het heldere, schone water en de 116 stranden met de Blauwe Vlag. Attracties in het binnenland zijn onder andere de nationale parken Plitvice en Krka, bergkuuroorden en agrotoeristische boerderijen. Zagreb, met zijn Oostenrijks-Hongaarse boulevards en cafécultuur op straatniveau, kan zich qua aantrekkingskracht het hele jaar door met kustbestemmingen meten. Kroatië was met name een pionier op het gebied van commerciële naturistenresorts in Europa; ongeveer vijftien procent van de jaarlijkse bezoekers – meer dan een miljoen mensen – doet aan naturisme op aangewezen en informele stranden met het label "FKK".

Naast recreatief toerisme is medisch reizen uitgegroeid tot een nichesector. Tandheelkundige klinieken in Zagreb, Split en Rijeka, die voldoen aan de EU-onderwijsnormen, richten zich op cliënten die een kortdurende behandeling wensen.

Bezoekers wordt geadviseerd rekening te houden met veiligheids- en gezondheidsoverwegingen. Hulpdiensten zijn bereikbaar via 112 en personen zijn wettelijk verplicht zich te legitimeren. De criminaliteit blijft laag naar regionale maatstaven en gevallen van corruptie of afpersing komen weinig voor. Buitensportliefhebbers dienen de lokale autoriteiten te raadplegen over resterende mijnenvelden in landelijke gebieden – een erfenis van het conflict van 1991-1995 – maar verharde routes worden als veilig beschouwd. De burawind, vooral langs het Velebitmassief, kan snelheden bereiken van meer dan 200 km/u; autoriteiten sluiten wegen af ​​wanneer de omstandigheden gevaarlijk worden. Toeristen worden afgeraden illegale stripclubs te bezoeken die gevoelig zijn voor te hoge prijzen. Hoewel discriminatie van LHBT'ers mogelijk is, vooral op het platteland, zijn stedelijke centra over het algemeen toleranter. Kraanwater wordt algemeen beschouwd als uitzonderlijk zuiver, hoewel bezoekers mogelijk de voorkeur geven aan flessenwater zoals Jamnica of Jana. Reizigers die zich in de zomermaanden in continentale bossen wagen, dienen zich te beschermen tegen teken en gerelateerde ziekten door beschermende kleding te dragen en insectenwerende middelen te gebruiken. Vaccinaties zijn niet verplicht voor toegang.

Kroatiës bonte verzameling landschappen, historische lagen en culturele vitaliteit biedt een unieke ontmoeting met de talloze Europese erfenissen. Van de met forten omringde muren van de Adriatische steden tot de door karst gebeeldhouwde interieurs, van de warmte van de straten van Zagreb tot de stille diepten van de grotten, het land is een studie in contrasten. De reis – van vroege hertogdommen via middeleeuwse koninkrijken, keizerrijken en federaties tot de moderne republiek – resoneert in elke steen en beek, in de festivals en de tafels waaraan familie en vrienden samenkomen. In die geleefde complexiteit schuilt de blijvende aantrekkingskracht van Kroatië.