Cinque Terre

The Cinque Terre (Italian: [ˈtʃiŋkwe ˈtɛrre]; Ligurian: Çinque Tære; literally “Five Lands”) occupies a narrow 38 km² belt of Italy’s northwest Ligurian shoreline, in the western reaches of La Spezia Province. Five settlements—Monterosso al Mare, Vernazza, Corniglia, Manarola and Riomaggiore—perch on precipitous slopes that plunge into the Ligurian Sea. Their pastel façades, rugged terraces and cliff-top vineyards are wholly encompassed by the Cinque Terre National Park and its adjoining marine reserve, designated a UNESCO World Heritage Site in 1997. Vernazza alone also bears the accolade of I Borghi più belli d’Italia, one of Italy’s most beautiful villages.

De nederzetting dateert minstens uit de 11e eeuw, toen Genuese handelaren en boeren wankele terrassen uithakten in de kliffen. Monterosso en Vernazza gelden als de vroegste kernen; de andere drie dorpen ontstonden later, allemaal onder het bewind van de Republiek Genua. Tegen de 16e eeuw zwierven Ottomaanse kapers en Barbarijse piraten rond in de Middellandse Zee, wat de dorpelingen ertoe aanzette middeleeuwse forten te versterken en wachttorens te bouwen op strategische landtongen. Elke wal en wachttoren van droge steen getuigt van een periode van waakzaamheid aan de grillige grens van het rijk.

Een cenotaaf van het plattelandsleven bleef bestaan ​​van de 17e tot de 19e eeuw, zij het in een geleidelijke neergang. Isolatie sneed door de markten. Terrasvormige olijfgaarden en wijnranken verkommerden door toenemende feodale belastingen en plunderende bedreigingen. De welvaart van de Renaissance ebde weg. Herstel kwam pas toen het marinearsenaal van La Spezia begin 19e eeuw werd opgericht en de kustspoorlijn het district met Genua verbond. Stalen rails baanden nieuwe wegen langs steile kliffen, wat de handel en, paradoxaal genoeg, emigratie inluidde – jonge dorpelingen zochten naar bredere horizonten, waardoor de terrassen overwoekerden.

Oorlog zou de ontvolking verergeren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoestten geallieerde bombardementen en represailles van de asmogendheden pakhuizen aan de kade, plunderden olijfpersen en beschadigden eeuwenoude woningen. Verwoesting leidde tot een exodus. Traditionele beroepen – druiventeelt, olijventeelt, kleinschalige visserij – raakten in verval. Maar de natuur leeft in cycli van vernieuwing. Vanaf de jaren 70 herstelde de rustige golf van het toerisme de bestaansmiddelen. Door kleur terug te brengen in de vissershuisjes van Monterosso en Manarola, gaven de lokale bewoners de lokale architectuur een evocatief tableau van maritiem erfgoed.

De catastrofale zondvloed van 25 oktober 2011 legde zowel kwetsbaarheid als veerkracht bloot. Stortregens, versterkt door decennialang achterstallig onderhoud aan de terrassen, veroorzaakten dodelijke overstromingen en modderstromen. Negen mensen kwamen om; Vernazza en Monterosso al Mare ondergingen de ergste omwenteling. Toch ontstond er op verlaten terrassen wilde vegetatie, waarvan de wortelnetwerken de kwetsbare bodem stabiliseerden. Wetenschappers beschouwen deze spontane hergroei als een bolwerk tegen totale ineenstorting – een levend bewijs van ecologische wederkerigheid, zelfs wanneer menselijk rentmeesterschap wankelt.

Het is een kwestie van lef om deze gehuchten met de auto te bereiken. Smalle, kronkelende wegen slingeren zich boven ravijnen; parkeergelegenheid is schaars. Het belangrijkste vervoermiddel is de trein: regionale treinen en de Cinque Terre Express rijden over de lijn Genua-Pisa en stoppen in elk dorp. Intercitytreinen voor lange afstanden stoppen in Monterosso, waar passagiers overstappen op regionale treinen. In de mildere maanden verbindt een veerboot Levanto met La Spezia, met alle havens behalve Corniglia, dat bovenop een klif ligt en geen kade heeft. Extra boten varen naar Porto Venere, Lerici en de oude haven van Genua.

Wandelpaden doorkruisen de berghellingen in een eeuwenoud web van transhumance-paden en muilezelpaden. Officieel aangeduid met een SVA-nummeringssysteem, worden ze nog steeds in de volksmond genoemd op oudere indices, wat tot verbazing van reizigers leidt. De belangrijkste route, de Sentiero Verde Azzurro, oftewel de Blauwe Route, slingert tussen alle vijf dorpen. Instabiliteit door vallende rotsen en aardverschuivingen kan delen zonder waarschuwing afsluiten; met name de legendarische Via dell'Amore tussen Riomaggiore en Manarola werd in februari 2025 heropend na uitgebreide verstevigingen.

Wijnbouw en olieteelt kenmerken de terrassen. Drie inheemse druivensoorten – Bosco, Albarola en Vermentino – leveren de droge Cinque Terre DOC en de laat geoogste Sciachetrà op. De productie concentreert zich op de Coöperatie Agricoltura di Cinque Terre, gelegen tussen Manarola en Volastra, terwijl exclusieve domeinen zoals Forlini-Capellini, Walter de Batté, Buranco en Arrigoni ambachtelijke, gelimiteerde bottelingen produceren. Olijfgaarden leveren taggiasca-olie, gewaardeerd om zijn milde geur en boterachtige mondgevoel.

Voedsel uit de zee is er in overvloed. Ansjovis uit Monterosso heeft de status van beschermde oorsprongsbenaming, hun zilveren flanken worden geconserveerd met zout en venkel voordat ze in de pan worden geroosterd. Ligurië's culinaire lexicon bloeit hier: pesto Genovese – basilicum, knoflook, pijnboompitten, pecorino en olijfolie – past zowel bij trenette als bij trofie. Focaccia komt uit dorpsovens als een kussenachtig canvas van rozemarijn en zeezout, terwijl farinata – een knapperige cake van kikkererwtenmeel – verleidt met een nootachtige crunch. In Corniglia doordrenken ijsmakers de romigste ijsjes met miele di Corniglia, de lokale honing.

Na een stevige maaltijd komen de digestieven op het toneel. Grappa, gedistilleerd uit vinaccia, biedt een vurig contrast met de aanhoudende zoetheid. Limoncino – een emulsie van citroenschil, suiker en room – komt gekoeld op tafel, met een fluweelzachte citroencrème als passende afsluiting van een visfestijn.

De geografie is hier dramatisch. Van Kaap Mesco tot Kaap Merlino rijzen de Ligurische Apennijnen de lucht in: de Monte Le Croci piekt op 746 meter, geflankeerd door de Monte Castello en de Monte Soviore. De bergketen splitst zich oostwaarts – de ene arm richting La Spezia, de andere richting Porto Venere – en bewaakt de smalle kuststrook. Alleen bij Levanto biedt een gekartelde vlakte, slechts 700 meter breed, verkoeling. De winterkou wordt getemperd door maritieme buffers; de zomerzon verschroeit de terrassen, terwijl lente- en herfststormen voedzame regenbuien aankondigen.

De bescherming van deze landschappen is formeel maar organisch. Het Nationaal Park Cinque Terre, in 1999 opgericht als het kleinste van Italië, omvat land- en kustgebieden van Kaap Mesco tot Campiglia Tramonti. De overheid in Riomaggiore houdt toezicht op wandelpaden, habitatherstel en gemeenschapsbetrokkenheid. Het aangrenzende beschermde zeegebied, dat in 1997 werd aangewezen, beschermt onderwaterkloven en corridors voor walvisachtigen. Visquota en duikvoorschriften streven naar een evenwicht tussen recreatie en natuurbehoud.

Het moderne toerisme bloeide begin 20e eeuw op in Porto Venere en verspreidde zich snel naar de stranden van Monterosso en de voorgebergten van Vernazza. Tegenwoordig trekt het van april tot en met september bijna 2,4 miljoen bezoekers: ongeveer 70 procent uit eigen land, de rest voornamelijk uit Noord-Amerika en Europa. De accommodatiecapaciteit omvat 2300 hotelkamers, 9500 vakantieappartementen en 1700 campings. Toch nopen zorgen over overtoerisme tot lokale maatregelen – toegangsquota voor wandelpaden en reserveringssystemen voor de Via dell'Amore – om het dorpskarakter en de kwetsbare ecosystemen te beschermen.

Terrasbouw, grotendeels een reactie op Saraceense invallen aan het einde van de 12e eeuw, manifesteert zich in vier typologieën. Cuighe-terrassen, met grassige oeverwallen, zijn geschikt voor glooiende, kleirijke hellingen. Kalkstenen terrassen domineren het lager gelegen Monterosso en Vernazza, met hogere muren ontworpen om de opbrengsten te verhogen en plunderaars af te weren. Tramonti heeft de hoogste muren behouden, waarvan sommige één tot anderhalve meter hoger zijn dan het maaiveld. Steile stenen trappen verbinden de terrasniveaus; verwaarlozing en aardverschuivingen hebben er echter veel te gronde gericht, wat de voortdurende noodzaak tot herstel onderstreept.

Elk dorp straalt zijn eigen ethos uit. De twee klokkentorens van Vernazza domineren een smal strand, 's avonds omzoomd door cafés en andere cafés. De marmeren stenen onder de voeten doen denken aan Genuese kooplieden, en de afbladderende okerkleurige verf fluistert van tijdloze gezelligheid. Corniglia, het enige dorp boven zeeniveau, vraagt ​​om een ​​klim – 365 treden of de pendelbus naar het park – en beloont bezoekers met naar citroen geurende straatjes, de lokale wijn van Bar Nunzio en een rustig plein omringd door olijfpersen.

Manarola wemelt van de gedrapeerde boten op de geplaveide hellingen. Een microkosmos van de Ligurische gastronomie: de ansjovis van La Cantina dello Zio Bramante, de macchiati van Aristide Café en het ambachtelijke ijs van 5 Terre Gelateria e Creperia. Een betonnen pier leidt zwemmers het kobaltblauwe water in; verderop nodigen verborgen baaien uit tot ontdekking, met picknicktafels op de terrassen die met trappen verbonden zijn, voor een lunch in de buitenlucht.

Riomaggiore, het zuidelijkste, bruist van de nachtelijke energie. Klokkentorens geven nog steeds de uren aan, terwijl kikkers in de cisternen op de heuvels kwetteren. Een oud, vierkant castello, vermeld in een missive uit de 6e eeuw, staat nu als een vervallen monument in het nationale park. De alimentari van Via Colombo bieden vers fruit – aardbeien, kersen, nespole – naast salumi en kazen. Bar & Vini, hoog boven de zee, trekt families en reizigers aan onder de sterrenhemel.

Monterosso al Mare onderscheidt zich van zijn soortgenoten. De uitgestrekte zandflank, bezaaid met kleurrijke parasols, lonkt naar strandgangers. Achter de kust overschaduwen moderne huizenblokken de smalle middeleeuwse steegjes. Maar aan het oostelijke uiteinde van het strand staat een monumentaal standbeeld op een terrasvormige landtong – een herinnering dat zelfs hier de dialoog tussen toerisme en traditie voortduurt.

Door de eeuwen heen van verdediging, verlating, heropleving en beheer heen, blijft de Cinque Terre een levend palimpsest. Stenen muren en zeeroutes, wijnranken en visnetten, middeleeuwse torens en moderne inspanningen voor natuurbehoud: elk element draagt ​​bij aan een blijvend verhaal over het evenwicht tussen menselijke vindingrijkheid en de Atlantische winden, tussen een precaire geografie en de standvastige vastberadenheid van een gemeenschap. Hier, in deze Vijf Landen, weerkaatst het lichtprisma van de Middellandse Zee over okerkleurige muren en smaragdgroene wijnranken, wat uitnodigt tot beschouwing van een plek die tegelijk eeuwig en voortdurend in vernieuwing is.