Assisi

Assisi is een heuvelgemeente met ongeveer 28.000 inwoners (2022) en een oppervlakte van ongeveer 186 km² op de westelijke hellingen van Monte Subasio in de provincie Perugia in Umbrië, Midden-Italië. De gemeente staat bekend als de geboorteplaats van de Latijnse dichter Propertius en van Sint Franciscus en Sint Clara. De middeleeuwse kern is gegroepeerd binnen oude Romeinse vestingwerken en ontvouwt zich over een tapijt van kerkelijke gebouwen, pleinen en versterkte kastelen. De gemeente ligt ongeveer halverwege Perugia en Spoleto en biedt een panoramisch uitzicht over de Umbrische vallei. Het is een levende kroniek van de Italiaanse, Romeinse, middeleeuwse, renaissance- en moderne tijd.

Genesteld tussen de glooiende heuvels van Umbrië, waren de vroegst bekende bewoners van Assisi de Umbri, die Plinius de Oudere in 77 n.Chr. identificeerde als "de oudste inwoners van Italië", waarbij hij expliciet de inwoners van Asisium noemde. Na de overwinning van Rome bij Sentinum in 295 v.Chr. bloeide de nederzetting op tot het municipium Asisium, met zijn terrasvormige forum, theaters en de Tempel van Minerva – later de kerk van Santa Maria sopra Minerva – die getuigden van keizerlijke welvaart. Overblijfselen van stadsmuren en een amfitheater zijn bewaard gebleven, terwijl de opgraving in 1997 van een Romeinse villa, compleet met kamers met fresco's en complexe mozaïeken, de pracht van de Pompejaanse domeinen oproept.

De Augustijnse dichter Sextus Propertius, wiens elegische verzen weerklank vinden in de Latijnse literatuur, zou tussen 50 en 45 v.Chr. in Asisium geboren zijn. In 238 n.Chr. verenigde de ontluikende christelijke gemeenschap zich onder bisschop Rufino, die de marteldood stierf in Costano; zijn relikwieën rusten in de romaanse kathedraal van San Rufino. Twee eeuwen later, in 545 n.Chr., verwoestten gotische invallen onder koning Totila een groot deel van de stad, waarna de stad onder Lombardische en Frankische heerschappij viel binnen het hertogdom Spoleto.

Tegen de elfde eeuw was Assisi uitgegroeid tot een zelfbesturende Ghibellijnse gemeente, verwikkeld in een voortdurende rivaliteit met de Welfen van Perugia. Tijdens een dergelijke schermutseling in Collestrada werd Giovanni di Bernardone – voorbestemd om Sint Franciscus te worden – gevangengenomen, een ervaring die ertoe leidde dat hij afstand deed van zijn geërfde rijkdom en in 1208 de Orde van de Minderbroeders stichtte. Zijn tijdgenoot en landgenoot uit Umbrië, Chiara d'Offreducci, volgde hem naar het religieuze leven in San Damiano en stichtte de Orde van de Arme Vrouwen, later de Clarissen.

In de dertiende eeuw breidde Assisi zich uit buiten de Romeinse stadswallen. Onder pauselijke heerschappij hield kardinaal Gil de Albornoz in 1367 toezicht op de herbouw van de Rocca Maggiore, bovenop een eerdere vesting die in 1189 was geplunderd. In de daaropvolgende eeuwen volgde een opeenvolging van heersers – Perugiaanse heren, condottieri zoals Biordo Michelotti, de Milanese hertogen Gian Galeazzo Visconti en Francesco Sforza, Piccinino en hertog Federico II da Montefeltro – die hun stempel drukten op het stadsbestuur. De Zwarte Dood van 1348 veroorzaakte een diepe demografische en economische achteruitgang, maar het pauselijke gezag herwon zich onder Pius II (1458-1464).

In 1569 begon de bouw van de immense basiliek van Santa Maria degli Angeli, met de Porziuncola-kapel en de Transito, de bescheiden cel waar Franciscus heenging. De renaissancepaleizen van de families Bernabei en Giacobetti getuigen van een periode van vreedzame culturele bloei. Tegen de twintigste eeuw was Assisi een trekpleister geworden voor pelgrims en culturele toeristen, aangetrokken door de franciscaanse erfenis en de integriteit van de middeleeuwse straten. De UNESCO-Werelderfgoedstatus in 2000 omvatte ook de franciscaanse monumenten, waarmee hun universele waarde werd erkend.

De basiliek van San Francesco d'Assisi, waarvan de bouw direct na de heiligverklaring van Franciscus in 1228 begon en in 1253 werd ingewijd, bestaat uit een boven- en een benedenheiligdom. De benedenkerk bewaart Cimabues fresco van de kruisiging en een grafkamer, terwijl de bovenkerk fresco's met Franciscaanse verhalen toont die ooit aan Giotto werden toegeschreven, maar nu worden toegeschreven aan Cavallini's Romeinse kring. Een aardbeving met een kracht van 5,5 op de schaal van Richter op 26 september 1997 deed een deel van het gewelf instorten, waarbij tragisch genoeg vier mensen omkwamen en Cimabues werk werd beschadigd; restauratie heropende de basiliek binnen twee jaar, een bewijs van nauwgezette restauratie.

Aan de overkant herbergt de basiliek van Santa Chiara (begonnen in 1257) het graf van Sint-Clara onder massieve steunberen en een roosvenster. Het gotische interieur schittert met frescofragmenten. Lager op de hellingen staat San Damiano, de locatie van Franciscus' visioen waarin hij aandrong op de restauratie van de kerk, die later door Clara werd overgenomen. De barokke ruimte van Santa Maria degli Angeli bewaart in het middenschip de bescheiden Porziuncola en de cel van Franciscus' Transito. De kerk van San Pietro, met zijn benedictijnse oorsprong en gotische kapel waarin een Matteo di Gualdo-triptiek staat, en de Santa Maria Maggiore, de oudste nog bestaande kerk, herinneren aan de vroegchristelijke stichting van de stad.

De kathedraal van San Rufino, met haar romaanse façade met drievoudige roosvensters en een interieur rond een oude cisterne, markeert de doopvont van zowel Franciscus als Clara, gehouwen uit een hergebruikte Romeinse zuil. De Chiesa Nuova bevindt zich in het vermeende ouderlijk huis van Franciscus; vlakbij staat de Piccolinokapel, die zijn geboorteplaats claimt. Aan de rand van de kloof biedt de Eremo delle Carceri – een toevluchtsoord voor kluizenaars – een serene plek waar de heilige tot vogels predikte. De bosrijke eenzaamheid symboliseert de Franciscaanse verbondenheid met de natuur. Santo Stefano en Santa Margherita zijn eveneens stille getuigen van vroegmiddeleeuwse vroomheid.

Wereldlijke monumenten zijn er in overvloed. De twee vestingwerken – Rocca Maggiore, ingrijpend herbouwd door Albornoz en later verfraaid onder Pius II en Paulus III, en het kleine kasteel uit de Romeinse tijd – domineren de skyline. Het Romeinse amfitheater, geïntegreerd in middeleeuwse woningen, omlijst nu een schaduwrijke tuin. Beneden ontvouwt zich de Piazza del Comune: het dertiende-eeuwse Palazzo del Capitano del Popolo, de Torre del Popolo uit 1305 en het Palazzo dei Priori, waarvan de gevel renaissanceversieringen draagt. De Tempel van Minerva, met zijn Korinthische zuilen die in de vijftiende eeuw een nieuwe bestemming kregen als Santa Maria sopra Minerva, belichaamt het syncretisme van heidense en christelijke esthetiek. Vlakbij herinnert de crypte van San Nicolò di Piazza aan Franciscus' vroege betrokkenheid bij de evangelietekst.

Jaarlijks blaast het Calendimaggio-festival de middeleeuwse rivaliteit nieuw leven in: vier dagen lang, in mei, trekken de hogere en lagere klassen van de stad hun kleurrijke livrei aan om te strijden voor muziek, vlaggenzwaaien en theatervoorstellingen. Sinds de dertiende eeuw versiert Assisi borduurwerk liturgisch textiel met de precisie van telgaren, een ambacht dat tot op de dag van vandaag bewaard is gebleven.

De twintigste eeuw bracht zowel onrust als humanitaire inspanningen met zich mee. De stad werd in september 1943 bezet door de nazi's en werd het centrum van het Assisi-netwerk: geestelijken en leken werkten samen om Joden te verbergen in kloosters en privéwoningen. Terwijl de geallieerde troepen noordwaarts oprukten, verklaarde Duitsland Assisi tot open stad; op 17 juni 1944 trok het 12e Royal Lancers Regiment (Prince of Wales' Regiment) zonder tegenstand binnen. De Duitse arts, kolonel Valentin Müller, onderhandelde over de status van de stad als militair hospitaal, waardoor het erfgoed gevrijwaard bleef van bombardementen.

Op 26 september 1997 vernielden twee aardbevingen in Umbrië muren en fresco's in heel Assisi, met catastrofale schade tot gevolg. Restauratieteams, met internationale steun, begonnen met de nauwgezette consolidatie van het metselwerk en het herstel van de fresco's. In het voorjaar van 1999 werd de Basiliek van San Francesco heropend, met het gewelf en de fresco's minutieus gereconstrueerd. Veel locaties worden nog steeds bewaard, maar de veerkracht van steen en geest is gebleven.

Het moderne Assisi, nu een knooppunt voor pelgrimstochten en culturele uitwisseling, biedt onderdak aan diverse bijeenkomsten: wetenschappelijke symposia over franciscaanse studies, interreligieuze initiatieven die een elfde-eeuwse hal omvormden tot een heiligdom met meerdere altaren, en podiumkunstseizoenen onder auspiciën van Assisi Performing Arts. Regelmatige tentoonstellingen belichten het artistieke erfgoed van de stad, terwijl markten lokale producten en ambachten presenteren. De middeleeuwse straten, compact maar duizelingwekkend, nodigen uit tot een beschouwende verkenning: beginnend op de top en afdalend naar de vallei, ontmoet men opeenvolgende lagen van geschiedenis.

Bezoekers komen aan met de trein op station Santa Maria degli Angeli, drie kilometer onder de stadsmuren, en stappen over op buslijn "C" naar het hart van de stad. Busdiensten verbinden Perugia, Todi en nabijgelegen gehuchten, terwijl de A1 en de SS75 autosnelweg bereikbaar zijn, met openbare parkeerplaatsen bij Matteotti en parkeerplaatsen langs de rand. Te voet vereisen de steile kasseien een rustig tempo; rust vindt u in koele kerken of schaduwrijke loggia's.

Een meeslepende route begint bij de kathedraal van San Rufino en daalt af via de Corso Mazzini naar de Piazza del Comune met zijn fontein met leeuwenkop. Van daaruit kunt u door bogen naar de basiliek van Santa Chiara lopen en even pauzeren op het aangrenzende plein om te genieten van het uitzicht over de vallei en het sobere gotische interieur waar Clara rust. Teruglopend naar de Chiesa Nuova en verder langs splitsende routes naar San Francesco: de rustige Via San Paolo, omzoomd door fresco's en de bescheiden kapel van Santo Stefano, of de drukkere Via Portica, met zijn boetiekjes en het Metastasio-theater. Beide routes komen samen bij het Oratorium van de Pelgrims, met prachtige fresco's en eucharistische devotie, voordat ze culmineren in de meerlaagse basiliek van Sint Franciscus. Afdalend langs de Piazza San Francesco richting San Pietro, onthult men vaak over het hoofd geziene triomfen van interieurdecoratie.

Achter de muren ligt San Damiano, waar de ochtendmis bij zonsopgang nog steeds echoot van de Franciscaanse antifonie. Santa Maria Maggiore en het klooster van San Quirico bieden nog meer inkijkjes in het kloosterleven. De Piccolino-kapel bewaart de legende van Franciscus' geboorte, terwijl Rocca Maggiore weidse panorama's en tentoonstellingen over de Calendimaggio-traditie biedt. In verborgen vertrekken – in de Sta Maria delle Rose, waar zwerfkatten tegen eeuwenoude drempels slapen – wachten de stille intimiteiten van Assisi erop ontdekt te worden.

De essentie van Assisi schuilt in contrasten: het tijdelijke en het eeuwige, het menselijke en het goddelijke, het monumentale en het minieme. De stenen slagaders dragen echo's van Republikeinse matronen, evangeliemartelaren, bedelheiligen, renaissancemagnaten en moderne conservatoren. Wie door de straten wandelt, leest een ongeschreven kroniek van devotie, kunstenaarschap en veerkracht – een verhaal dat net zo complex is als het borduurwerk dat het linnen sinds de dertiende eeuw siert. Te midden van deze lagen blijft de geest van Franciscus voortbestaan: aandacht voor de schepping, nederigheid ten opzichte van het onuitsprekelijke, en een stem die zowel het gezang van de mus als de echo van de kathedraal volgt.