Tamási

Tamási is een stad met ongeveer 8.000 inwoners (7.637 volgens de volkstelling van 2022) en beslaat ongeveer 112 vierkante kilometer in het noordwesten van de provincie Tolna in Hongarije. De stad ligt ongeveer dertig kilometer ten zuiden van het Balatonmeer en is de hoofdstad van het district Tamási.

Tamási, gesticht in de Romeinse tijd, vindt zijn oorsprong in de vruchtbare Koppány-vallei, waar archeologische opgravingen op de Kasteelheuvel artefacten uit de bronstijd hebben blootgelegd die bijna 3700 jaar oud zijn. In de daaropvolgende eeuwen ontwikkelde de nederzetting zich van een heerlijk centrum tot een middeleeuwse marktstad. Het belang ervan werd weerspiegeld in de bouw van een stenen kasteel en de oprichting van zeven kleinere dorpen binnen de huidige bestuurlijke grenzen. De katholieke kerk op het centrale plein van de stad staat bovenop de overblijfselen van een eerdere Romeinse tempel, een stil getuigenis van Tamási's voortdurende bewoning en de gelaagdheid van heilige ruimtes door de eeuwen heen.

Tussen 1525 en 1665 stond Tamási onder Ottomaanse heerschappij, een periode die gekenmerkt werd door de bouw van vestingwerken en de incidentele aanwezigheid van een Turks garnizoen. De daaropvolgende Habsburgse herovering luidde een tijdperk van agrarische vernieuwing in, toen Duitse kolonisten werden uitgenodigd om de dunbevolkte heuvels en valleien te herbevolken. Veel van deze nieuwe bewoners assimileerden geleidelijk, maar toch bleven er tot ver in de twintigste eeuw nog steeds plekken met een Duitstalige cultuur en lutherse eredienst bestaan, wat bijdroeg aan een veelzijdige lokale identiteit. In 1730 werd Tamási officieel geregistreerd als marktstad; de wekelijkse markten trokken kooplieden en ambachtslieden uit heel Transdanubië.

De revolutionaire ijver van 1848-1849 bracht een nieuw drama in Tamási's verhaal, toen Oostenrijkse troepen het middeleeuwse kasteel gedeeltelijk verwoestten na de korte bezetting door Hongaarse opstandelingen. In de daaropvolgende decennia werden de stenen van het fort hergebruikt voor openbare gebouwen en particuliere woningen, waardoor er vandaag de dag slechts fragmenten van de stadsmuren en funderingen zichtbaar zijn. Een uitkijktoren bekroont nu de top van Várhegy (Kasteelheuvel), met een panoramisch uitzicht op de glooiende heuvels van Somogy en Tolnai en de afwisselende lappendeken van wijngaarden, akkers en bossen die het omringende landschap bepalen.

Na de Tweede Wereldoorlog onderging Tamási opnieuw een transformatie: Sovjet-militaire barakken aan de rand van de stad werden na de terugtrekking van de bezettingstroepen in 1989 omgebouwd tot appartementen. Deze sobere gebouwen – ooit symbolen van buitenlandse overheersing – werden een thuis voor lokale gezinnen en illustreerden de vindingrijkheid van de stad bij het herinrichten van haar bebouwde omgeving. In 1984 kreeg Tamási officieel stadsrechten, een erkenning van de groeiende bestuurlijke functies, culturele instellingen en groeiende aantrekkingskracht als handelscentrum op het platteland.

Geografisch gezien neemt Tamási een unieke positie in, aan de samenvloeiing van met löss bedekte plateaus en de diep ingesneden vallei van de Nagy-Koppány-rivier. In het westen liggen de oostelijke heuvels van de Somogy-regio, gekenmerkt door zacht glooiende bergkammen, gescheiden door noord-zuidwaterwegen; in het oosten dalen de hellingen van Tolnai-Hegyhát af naar de Sió-Sárvíz-vlakte. De hoogte op de bodem van de riviervallei is slechts 106 meter boven zeeniveau, terwijl de top van de Kis-Likas-heuvel in het zuiden 247 meter bereikt, wat een subtiel topografisch contrast oplevert. Onder de löss liggen kalkrijke ondergronden die lange tijd vruchtbare landbouwgrond hebben ondersteund, historisch getaxeerd op een gemiddelde kwaliteit van 28,5 gouden kronen (AK) per greppel.

Het waternetwerk van Tamási bestaat uit een reeks kleinere rivieren – de Gonozdi, de Szentmárton en de Cseringáti – die elk zijn afgedamd om visvijvers te creëren die floreren aan de rand van de stad. De Nagy-Koppány zelf verzamelt deze zijrivieren voordat ze samenvloeien met de Kapos en uiteindelijk met de Sió ten noordoosten van Tolnanémedi. Van bijzonder ecologisch belang is het Pacsmagi-merenstelsel, waarvan de rustigere kanalen aan de rand van Regöly trekvogels en af ​​en toe roofvogels huisvesten.

Bossen beslaan slechts 17 procent van Tamási's grondgebied, maar het aangrenzende Gyulaji-bos in het zuiden beslaat zo'n 2181 hectare gemengde eikenbestanden. Ooit het privéjachtgebied van de familie Esterházy, herbergt deze regio vandaag de dag een van 's werelds grootste vrij rondlopende kuddes damherten, met een oppervlakte van 7,8 hectare, een erfenis van aristocratisch wildbeheer en groepsjachten uit het socialistische tijdperk. Grenzend aan de noordelijke rand van het bos ligt het Pacsmag-meer, waar ornithologen gespecialiseerde vogelkijkkampen leiden die zowel amateurs als professionals aantrekken.

De bekendheid van de stad is voornamelijk te danken aan het thermale erfgoed. Eind jaren 60 werden met behulp van boorgaten tot 2272 meter diepte een minerale bron van 52-53 °C aangeboord, rijk aan natrium, calcium, kalium, broom, fluor, jodium en waterstofcarbonaat. Het zeven hectare grote Tamási Thermaalbad en Openluchtbad, geopend in 1970 en gerenoveerd in 2011, beschikt over een mix van binnen- en buitenbaden met een temperatuur van 36-38 °C, evenals kinderbaden en een scala aan medische en wellnessdiensten. Het water wordt voorgeschreven voor kraakbeendegeneratie, aandoeningen aan de wervelkolom en heupgewrichten, en bepaalde gynaecologische aandoeningen, en trekt zowel binnenlandse als internationale spabezoekers naar de hellingen van Várhegy.

De connectiviteit blijft geworteld in het wegennet: hoofdweg 61 doorsnijdt Tamási langs de oost-westas tussen Dunaföldvár en Nagykanizsa, terwijl hoofdweg 65 Szekszárd met Siófok verbindt via het stadscentrum. Kortere gemeentelijke en provinciale wegen – 6407 naar Simontornya en Iregszemcse, en 651 tussen Nagykónyi en Iregszemcse – zorgen voor lokale ontsluitingsroutes die het doorgaande verkeer vergemakkelijken. Het personenvervoer per trein is sinds 1990 niet meer beschikbaar, toen zowel de Keszőhidegkút-Gyönk-Tamási-lijn als de Dombóvár-Lepsény-lijn hun activiteiten staakten en reizigers omleidden naar busverbindingen en privévoertuigen.

De landbouw vormt de ruggengraat van de economie van Tamási, met zijn lössvlaktes die een mozaïek van graanvelden, zonnebloemvelden en wijngaarden herbergen. Het district floreerde ooit dankzij grote coöperaties en staatsboerderijen; privatisering na 1989 versnipperde het landbezit in negen agrarische vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid, drie coöperaties en twee particuliere bedrijven, waarvan sommige werden opgericht door Duitse investeerders onder de namen Donauland en Tolnaland. De uitdagingen blijven bestaan: kleine boeren kampen met een tekort aan machines, beperkte opslagcapaciteit en de erosie van geïntegreerde landbouw-veehouderijsystemen, wat leidt tot bodemdegradatie en een verminderde biodiversiteit.

Wijnbouw heeft een bijzondere status binnen de wijnregio Tolna, en de 530 wijngaarden van Tamási – ooit samengevoegd door een lokale coöperatie – zijn nog steeds voornamelijk gewijd aan Italiaanse riesling en andere witte druivensoorten. Economische druk, verstedelijking en schade door wilde hoefdieren hebben het areaal doen krimpen, terwijl een collectief van 183 leden uit een bergdorp ernaar streeft de kwaliteitsnormen te handhaven. Naast de wijngaarden beheren bosbouwbedrijven van de Gyulaj Forestry and Hunting Company 23.000 hectare, waarvan 1.695 hectare binnen de grenzen van Tamási ligt; particuliere eigenaren beheren nog eens 496 hectare acacia- en populierenbestanden. De afwezigheid van lokale houtverwerkingsfabrieken dwingt houthakkers om ruw hout te exporteren, waardoor de regio werkgelegenheid met toegevoegde waarde misloopt.

De voedselverwerking in Tamási blijft bescheiden. De zuivelfabriek Dámtej is de enige grote verwerker van lokale melk, terwijl kleine slachthuizen plaats hebben gemaakt voor regionale vleesverwerkingscentra in Szekszárd en Kaposvár. Agenten zoals Concordia en Agrograin in Högyész vullen de graanhandel in de regio aan, en een lokale vestiging van Kiskun-Mill koopt af en toe graan. Suikerbietenproducenten richten zich op de suikerfabriek van Kaposvár, hoewel de monopolistische positie ervan lage prijzen oplevert die de winstgevendheid van de telers onder druk zetten.

Monumenten en culturele bezienswaardigheden sieren de straten en velden van Tamási. Het Jachthuis Esterházy, daterend uit de achttiende eeuw, herbergt nu een museum dat het aristocratische bosbeheer en de plattelandstradities in kaart brengt. Het Jachtmuseum bewaart opgezette dieren, wapens uit die tijd en archiefstukken van grote jachtpartijen die ooit werden georganiseerd voor partijfunctionarissen in Boedapest. Naast de Kasteelheuvel toont de Rosaliakapel (1542) gotische heiligdomdetails naast latere barokke en romantische versieringen. De rooms-katholieke kerk, gewijd aan Sint-Thomas en oorspronkelijk gebouwd onder Stefanus I, toont gelaagde reconstructies die de oorspronkelijke icoon van de beschermheilige vervingen door die van Sint-Stefanus op het hoofdaltaar.

Tot de meest gevierde vondsten in de regio behoort een Romeins standbeeld van Minerva, dat in de buurt is opgegraven en nu te zien is in het Szekszárd Museum. Het Sint-Nicolaaskasteel – gebouwd in 1775 en verbouwd in 1819 – biedt een latere barok contrast met de middeleeuwse ruïnes, terwijl het DámPont Ecotourism Visitor Center aan de rand van het wildpark zowel Tamási's jachtverleden als de bredere historische geschiedenis ervan voor nieuwsgierige gasten interpreteert.

Het demografische profiel van Tamási is de afgelopen decennia veranderd. Terwijl de volkstelling van 2011 84,1 procent van de inwoners Hongaars telde, met 3,8 procent Roma en 3,3 procent Duits, bestond de bevolking in 2022 voor 91,3 procent uit Hongaren, voor 2,9 procent uit Duitsers en voor 2,6 procent uit Roma, naast kleinere groepen van andere nationaliteiten. Ook de religieuze overtuiging is geëvolueerd: het aantal rooms-katholieken daalde van 53 procent naar 38 procent, terwijl het aantal niet-confessionele inwoners steeg van 15,6 procent naar 15,8 procent. Ook het aantal niet-geregistreerde respondenten nam aanzienlijk toe, wat een weerspiegeling is van de bredere secularisatietrends.

Gedurende haar tweeduizendjarige geschiedenis heeft Tamási golven van veroveringen, hervestiging, industriële verschuivingen en milieubeheer doorstaan. De Romeinse fundamenten, Ottomaanse overblijfselen, Habsburgse heruitvindingen, aanpassingen uit het Sovjettijdperk en postsocialistische revitaliseringen getuigen van continuïteit te midden van verandering. Tegenwoordig combineert de stad landbouwtradities met ecologisch toerisme, spa en wellness met cultureel erfgoed, en lokale bedrijvigheid met regionale integratie. Nu Tamási uitkijkt naar het volgende hoofdstuk – gekenmerkt door vernieuwing van de infrastructuur, duurzaam landgebruik en het behoud van natuurwonderen – blijft het trouw aan de geest die haar sinds de oudheid in stand heeft gehouden: een afgemeten maar veerkrachtige gemeenschap, geworteld in haar omgeving, altijd aandachtig voor de landschappen en het erfgoed dat haar kenmerkt.