Ax-les-Thermes

Ax-les-Thermes presenteert zich op het eerste gezicht als een unieke samenkomst van water, rotsen en menselijke activiteit. Genesteld op zevenhonderd meter boven zeeniveau in de uitlopers van de Pyreneeën in het zuidwesten van Frankrijk, strekt deze gemeente van 1277 inwoners (volkstelling 2022) zich uit in een ruig, bosrijk gebied waar drie rivieren – de Ariège, de Oriège en de Lauze – samenkomen. Ax-les-Thermes, gelegen op zo'n vijfenzeventig kilometer ten westen van Perpignan en vijfendertig kilometer ten noordoosten van Andorra la Vella, bevindt zich op een kruispunt van cultuur en klimaat. Het compacte dorp en de omliggende gehuchten volgen de oude routes die Occitanië verbinden met de hoge passen van het Prinsdom.

De naam zelf – Ax-les-Thermes – onthult de essentie van de plek. Het is afgeleid van het Latijnse Aquae, "water", en het Franse Thermes, "warmwaterbronnen", en verwijst naar een voortdurende menselijke zoektocht naar verlichting en vernieuwing. Onder het oppervlak lozen meer dan zestig bronnen zwavelhoudend water met temperaturen variërend van achttien tot achtenzeventig graden Celsius. De Romeinen baadden hier; middeleeuwse koningen lieten de bronnen vergroten om lepralijders te verzorgen; negentiende-eeuwse ondernemers bouwden elegante promenades en hotels om de kuurgasten van de burgerij te verwelkomen. Tegenwoordig zet het drietal kuuroorden Couloubret, Modèle en Teich die traditie voort en biedt het hydrotherapie aan voor ischias, reuma en luchtwegaandoeningen.

Water vormt elk aspect van Ax-les-Thermes, zowel in het zichtbare landschap als in het collectieve geheugen. De Ariège begint zijn lange reis noordwaarts net voorbij de zuidgrens en slingert zich door Saksische gehuchten met houten gevels en donkere dennenbossen, alvorens bij Toulouse uit te monden in de Garonne. De Oriège stort zich vanaf de oostelijke hoogten naar beneden om aan de rand van het dorp de Ariège te ontmoeten, terwijl de Lauze zich een weg baant door met mos bedekte rotsblokken om net voorbij de samenvloeiing van de Oriège in de hoofdstroom uit te monden. Tussen deze grotere stromen bevinden zich kleinere zijrivieren – de Ruisseau des Estagnols, de Ruisseau de Risl en de Ruisseau de Font Frède – die elk hun eigen kloof uithollen en vol varens en korstmossen groeien.

In het hart van het dorp, omlijst door leien daken en gevels met luiken, ligt het Bassin des Ladres, oftewel de melaatsenvijver. Het ontstond uit een koninklijk decreet uit 1260 van Roger IV, graaf van Foix, tijdens de regeerperiode van Lodewijk Sint, en was bedoeld als zowel een therapeutische faciliteit als een quarantaineplaats. Tegenwoordig stroomt het water met een temperatuur van 77 graden Celsius het bassin in, dat 's winters 's ochtends dampt tegen de bleke stenen randen. De beroemde "fontein van kanonnen" borrelt aan één kant, en aan de onbewuste kant ervan staat een klein ziekenhuisgebouw, nauwelijks een meter van de warme bron. Elk jaar op Sint-Jansdag bedekken dorpelingen zich met as en storten zich in het smeulende water – een ritueel dat de gemeenschappelijke viering verbindt met een echo van middeleeuwse gebruiken.

Naast zijn thermische identiteit onderhoudt Ax-les-Thermes een meer traditionele plattelandseconomie. Runderen en schapen grazen op de hooggelegen weiden boven de bosgrens, hun geblaat en geloei vermengen zich met het verre sissen van water. De transhumance blijft in het voorjaar en de herfst in leven, wanneer herders de kuddes over oude paden naar de zomerweiden in het skigebied Ax 3 Domaines leiden of terug naar beschutte valleien. De veehouderij ondersteunt de lokale kaasmakerij en onderhoudt het mozaïek van open land dat voorkomt dat de bossen volledig oprukken.

De winter transformeert de gemeente. Acht kilometer kronkelende bergweg leidt zuidwaarts naar Ax-Bonascre, de locatie van het skioord Ax 3 Domaines. Geopend in december 1955, verenigt het drie afzonderlijke bergtoppen tot een netwerk van pistes voor skiërs van alle niveaus. Met pijnbomen omzoomde kloven verbergen poedervelden; bevroren watervallen glinsteren in het ochtendlicht; op heldere dagen biedt de hoge bergkam een ​​panorama op de centrale Pyreneeën. In 2010 trok het skioord internationale aandacht toen de veertiende etappe van de Tour de France op de hellingen eindigde, een bewijs van zowel de sportieve uitdaging als de landschappelijke aantrekkingskracht.

Toch gaat de intensiteit van het toerisme hand in hand met een sterke betrokkenheid bij milieubeheer. De Nationale Raad voor Bloeiende Steden en Dorpen heeft Ax-les-Thermes een bloem toegekend, als erkenning voor haar inspanningen om bloemen en groen te integreren in stedelijke ruimtes, duurzaam afval te beheren en de biodiversiteit te beschermen. Binnen de grenzen van de gemeente liggen tien natuurgebieden van ecologisch, fauna- en floraal belang, waar zeldzame orchideeën bloeien in kalksteenpuin en steenarenden cirkelen op de thermiek boven met mos bedekte kliffen.

De architectuur van Ax-les-Thermes weerspiegelt de gelaagde geschiedenis. De Sint-Vincentiuskerk, vermeld in een schenkingsakte uit 994, vormt het hart van de oude wijk met sobere stenen muren en een slanke klokkentoren. Op korte loopafstand staat de Sint-Hiëronymuskapel – plaatselijk bekend als de Kapel van de Blauwe Boetelingen – uit 1607 met een barok altaarstuk beschilderd in levendige Pyreneese rood- en blauwtinten. Op een rotsachtige landtong boven de rivieren staat het Oratorium van de Maagd, gebouwd in 1875 door pater Melchior Comminges; de eenvoudige gevel en het smeedijzeren kruis kijken als een wachter uit over de stad.

Wereldlijke monumenten getuigen van de sociale ambities van Ax-les-Thermes aan het begin van de twintigste eeuw. Het casino, gebouwd in 1904 in een eclectische stijl met twee Moors-geïnspireerde torens, getuigde van het zelfvertrouwen van de kuurcultuur. Vlakbij, in 1900 gebouwd in opdracht van Théophile Delcassé, de Franse minister van Buitenlandse Zaken, introduceert het kasteel van Delcassé art nouveau-accenten – gebogen metselwerk, glas-in-loodpanelen en sierlijke ijzeren balkons – in de bergachtige omgeving. Het kasteel van Villemur, gebouwd in 1910 door Georges Goubeau van de talkmijnen van Luzenac, heeft daarentegen een ingetogener silhouet als een landhuis, met brede terrassen die uitkijken op de samenvloeiing van de rivier. Verspreid tussen deze plaatsen liggen de ruïnes van Castel Maou, een vesting uit de twaalfde eeuw die in de veertiende eeuw werd verbouwd, en de restanten van de Encaralpoupoort. Dit zijn stille herinneringen aan de middeleeuwse vestingbouw en feodale rivaliteit.

Het klimaat hier wordt bepaald door hoogte en blootstelling. Ax-les-Thermes staat historisch bekend als een veranderd oceanisch type met koele zomers en aanzienlijke neerslag. Recente studies plaatsen Ax-les-Thermes echter in de klimaatregio Centrale Pyreneeën, gekenmerkt door een jaarlijkse neerslag tussen de duizend en twaalfhonderd millimeter. Gegevens die zijn verzameld op een nabijgelegen station over de dertigjarige periode van 1991 tot 2020 tonen een gemiddelde jaartemperatuur van 9,3 °C en een totale neerslag van bijna 1259 mm. De winters brengen overvloedige sneeuwval op grotere hoogte, waardoor de skipistes worden gevoed, terwijl de zomers mild blijven, met middagbuien die de bergweiden doen herleven.

Reizigers komen per trein of over de weg. De Route nationale 20 slingert door de vallei van de Ariège en verbindt Foix en Parijs met Andorra en Spanje. Bij Garanou buigt de route af naar het zuidoosten en daalt af naar het dorp Ax-les-Thermes alvorens weer te klimmen richting Mérens-les-Vals. Vanuit het centrum waaieren departementale wegen uit: de D613 naar Sorgeat, de D25 naar Ascou en Mijanès, en de D82 naar het skioord Ax 3 Domaines. De spoorlijn Foix-Ax-les-Thermes-Mérens-les-Vals, met een station net ten noordwesten van het dorp, biedt een schilderachtig, zij het soms ontspannen, alternatief voor reizen over de weg. De stoomtunnels en bochten langs de rivier doen denken aan de gouden eeuw van de bergspoorwegen.

Ax-les-Thermes ligt op een cultureel kruispunt, onderdeel van de historische regio Sabarthès die zich uitstrekt langs de bovenvallei van de Ariège, ooit het administratieve centrum van Tarascon-sur-Ariège. Het Occitaanse erfgoed is nog steeds zichtbaar in plaatsnamen, in het lokale dialect dat nog steeds door oudere inwoners wordt gehoord, en in seizoensgebonden festivals die bergambachten, koorzang en traditionele gerechten vieren. Hoewel de gemeente zelf slechts een bescheiden oppervlakte beslaat, straalt de invloed ervan uit tot in de valleien en verbindt het herders en kuurgangers, dagjesmensen en inwoners, in een gedeelde ervaring van water, steen en lucht.

De nabijheid van de microstaat Andorra voegt een extra dimensie toe aan de lokale economie. Belastingvrij winkelen trekt grensbezoekers, wier aankopen in mode, elektronica en sterke drank de inkomsten uit chaletverhuur, restaurantmaaltijden en skipassen aanvullen. Ondanks deze drukte blijft de schaal van de stad intiem: één wekelijkse markt onder canvas tenten, een handvol onafhankelijke ambachtslieden, een caféterras waar stamgasten samenkomen om de regionale krant te lezen en opmerkingen te maken over passerende treinen en terugkerende kleinkinderen.

In elk seizoen, bij elk weertype, behoudt Ax-les-Thermes een gevoel van evenwicht tussen natuur en cultuur. De rivierovergangen en bergpaden vereisen een rustig tempo; de thermen nodigen uit tot bezinning in plaats van louter genot. De gehuchten Première Bazerque, Deuxième Bazerque, Troisième Bazerque en Petches, elk met een naam die hun ligging langs een herderspad aangeeft, getuigen van een landelijk leven in dialoog met de elementen. En bovenal, het warme water dat oorspronkelijk menselijke nederzettingen aantrok, blijft tijdloos en verkwikkend stromen onder de Pyreneeënzon.