Frankrijk

Frankrijk presenteert een studie in gelaagde contrasten: een gematigd vasteland, doorsneden door lange kustlijnen, legendarische bergketens en glooiende vlakten, een overzees gebied dat zich uitstrekt over tropische rivieren, vulkanische eilanden en poolontsluitingen, een bevolking van meer dan 68 miljoen mensen, verweven door millennia van migraties en recente aankomsten, en een republiek waarvan de politieke experimenten van de Gallo-Romeinse tijd tot de Vijfde Republiek de moderne opvattingen over burgerschap en rechten hebben gevormd. In het hart van deze uitgestrektheid ligt Parijs, het culturele en economische knooppunt, maar de ware omvang van het land wordt gemeten in eeuwen evenzeer als in kilometers – de middeleeuwse kathedralen en renaissancekastelen, de salons van de Verlichting en het revolutionaire enthousiasme, de wetenschap van de Belle Époque en de twintigste-eeuwse processen. Dit artikel schetst de geografie, geschiedenis, samenleving, economie, bestuur, infrastructuur en culturele gebruiken van de Franse Republiek en onthult een land dat zowel vertrouwd als eindeloos in beweging is.

De contouren van Europees Frankrijk strekken zich uit van de Rijn tot de Atlantische Oceaan en van de Middellandse Zee tot het Kanaal en de Noordzee, en beslaan zo'n 551.500 km² – het grootste gebied van de EU-lidstaten – en worden begrensd door België, Luxemburg, Duitsland, Zwitserland, Italië, Monaco, Andorra en Spanje. Buiten continentaal Europa bezit Frankrijk de op één na grootste exclusieve economische zone ter wereld, met Caribische eilanden, Zuid-Amerikaanse regenwouden, Pacifische archipels en de Zuidelijke en Antarctische Gebieden. De overzeese gebieden en territoria bieden het land een economisch bereik van meer dan 11 miljoen km² maritiem gebied. Binnen deze verschillende breedtegraden – van 41° tot 51° noorderbreedte en 6° westerlengte tot 10° oosterlengte – verschuift het landschap van kustmoerassen en vlaktes in het noorden en westen tot de oude vulkanische plateaus van het Centraal Massief, de ruige bergkammen van de Pyreneeën, de torenhoge bergtoppen en kalksteenkloven van de Alpen in het zuidoosten en zuidwesten.

De kolonisatie door Keltische Galliërs tijdens de ijzertijd maakte plaats voor Romeinse annexatie in 51 v.Chr., wat de weg vrijmaakte voor een Gallo-Romeinse beschaving waarvan de wegen, steden en wetten tot in de vroege middeleeuwen bleven bestaan. Met de Frankische overheersing en het Karolingische Rijk verdeelde het Verdrag van Verdun (843 n.Chr.) West-Francië in een rijk dat uitgroeide tot het middeleeuwse koninkrijk Frankrijk. Feodale fragmentatie kenmerkte de hoge middeleeuwen, zelfs terwijl het prestige van de monarchie groeide; de ​​Honderdjarige Oorlog tegen Engeland, van 1337 tot 1453, stelde de veerkracht van het koninkrijk op de proef, en in de nasleep daarvan centraliseerde de soevereine macht geleidelijk. Het patronaat in de zestiende eeuw bevorderde een Franse renaissance van kunst, literatuur en wetenschap, terwijl religieuze verdeeldheid tussen katholieken en hugenoten uitmondde in burgeroorlogen; aan het einde van die eeuw zegevierden de Franse wapens in de Dertigjarige Oorlog, en de heerschappij van Lodewijk XIV breidde de invloed verder uit via diplomatie, oorlog en hofstaten.

De Franse Revolutie van 1789 vernietigde het Ancien Régime, culminerend in de Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger, die vrijheid, eigendom en gelijkheid vastlegde. Onder Napoleon Bonaparte legde het Eerste Keizerrijk Franse wetten op in heel Europa, voordat het in 1815 uiteenviel. De negentiende-eeuwse schommelingen tussen monarchie, republiek en keizerrijk – via de Bourbon-restauratie, de Tweede Republiek, het Tweede Keizerrijk en uiteindelijk de Derde Republiek – werden getemperd door industrialisatie, culturele bloei tijdens de Belle Époque en het trauma van het Frans-Pruisische conflict (1870-1871). Twee wereldoorlogen in de twintigste eeuw stelden Frankrijks uithoudingsvermogen op de proef: de Eerste Wereldoorlog eiste een verwoestende menselijke en materiële tol, maar eindigde met een overwinning; in de Tweede Wereldoorlog leidde de nederlaag in 1940 tot bezetting en collaboratie onder Vichy, vervolgens tot bevrijding in 1944 en de kortstondige Vierde Republiek. In 1958 stichtte Charles de Gaulle de Vijfde Republiek, waarvan de grondwet nog steeds standhoudt. De dekolonisatie in de jaren zestig brak de meeste overzeese gebieden af, hoewel de politieke en economische banden sterk bleven.

Het economische profiel van Frankrijk combineert een gediversifieerd sociaalmarktmodel met aanzienlijke overheidsparticipatie en particuliere ondernemingen. Het nominale bbp behoort tot de top tien ter wereld en de tweede binnen de EU; op basis van koopkrachtpariteit staat het wereldwijd op de negende plaats. Diensten vormen twee derde van de output en werkgelegenheid, de industrie bijna een vijfde en de landbouw minder dan twee procent, hoewel de Franse landbouwproductie de Europese Unie zowel qua volume als waarde leidt. Als de op twee na grootste Europese fabrikant en de achtste ter wereld qua output, exporteert Frankrijk machines, voertuigen, lucht- en ruimtevaartproducten, farmaceutische producten en luxegoederen; het is de vijfde grootste handelsnatie ter wereld en de tweede in Europa. De eurozone en de interne markt ondersteunen de brede toegang tot kapitaal en arbeid; buitenlandse directe investeringen stromen voornamelijk naar de productie, onroerend goed en financiële dienstverlening, met internationale bedrijven geconcentreerd in de regio Parijs.

Transportnetwerken verweven het land en verbinden het over de grenzen heen. De 29.473 km spoorlijn van de SNCF – na Duitsland de tweede in West-Europa – omvat de TGV-hogesnelheidslijnen met een snelheid van 320 km/u, de Eurostar door de Kanaaltunnel en internationale verbindingen naar alle buurlanden behalve Andorra. Het wegennet beslaat meer dan een miljoen kilometer en is daarmee het dichtste continentale netwerk, met tolwegen die vanuit Parijs vertrekken en snelwegen die de robuuste automarkten bedienen die gedomineerd worden door binnenlandse merken. Binnenwateren, waaronder het Canal du Midi, verbinden de Middellandse Zee met de Atlantische Oceaan. Luchtvervoer vindt plaats via 464 luchthavens, waarvan Charles-de-Gaulle net buiten Parijs de belangrijkste is, terwijl tien zeehavens – Marseille de grootste aan de Middellandse Zee – het goederen- en passagiersvervoer faciliteren.

Demografisch gezien telde Frankrijk in januari 2025 zo'n 68,6 miljoen inwoners, waarmee het de op één na meest bevolkte natie van de EU is en de derde van Europa, na Rusland en Duitsland. De bevolking groeide door een relatief hoge vruchtbaarheid na de oorlog – met een piek van vier kinderen per vrouw in 1800 en een niveau dat boven het vervangingsniveau bleef tot begin eenentwintigste eeuw – en door aanzienlijke immigratie. In 2023 bedroeg het totale vruchtbaarheidscijfer 1,79, lager dan het vervangingsniveau maar toch het hoogste in de EU, zelfs terwijl een ouder wordend electoraat een vijfde van 65 jaar of ouder ziet. De levensverwachting bij de geboorte bereikte 82,7 jaar, een van de hoogste ter wereld. Verstedelijking concentreert twee derde van de bevolking in steden en hun periferieën: Parijs (meer dan 13 miljoen in het grootstedelijk gebied), Lyon, Marseille, Lille, Toulouse, Bordeaux, Nantes, Straatsburg, Montpellier en Rennes. Volgens een prognose zal de groei tot halverwege de jaren 2040 bescheiden blijven, afhankelijk van trends in migratie en geboortecijfers.

Gedurende twee millennia ontstonden regionale identiteiten naast de nationale structuur: Keltisch-Gallische wortels in Bretagne en Bourgondië, Romeinse erfenissen in de Provence en Aquitanië, Germaanse elementen in de Elzas en Lotharingen, mediterrane invloeden op Corsica. Tegenwoordig erkent Frankrijk regionale talen – Bretons, Occitaans, Baskisch, Catalaans, Vlaamse dialecten, Elzasser – onder constitutionele erfgoedbescherming, ook al blijft Frans de enige officiële taal in handel en bestuur. De Académie française, opgericht in 1635, fungeert als ceremoniële hoeder van de taalkundige normen.

De Franse republikeinse grondwet verankert laïcité, een strikt secularisme in het openbare leven, voortkomend uit de scheiding van kerk en staat in 1905. Hoewel het katholicisme eeuwenlang de nationale religie definieerde, is de publieke bekendheid ervan afgenomen; toch is 94 procent van de Franse religieuze gebouwen katholiek. Minderheidsreligies – protestantisme, jodendom, islam – praktiseren vrijelijk, zij het zonder staatserkenning, behalve in Elzas-Moezel, waar historische concordaten voortbestaan. De staat controleert of groepen die als sekten worden beschouwd, zich niet bemoeien met het beleid.

Gastronomie blijft centraal staan ​​in de nationale identiteit en soft power. Regionale culinaire tradities weerspiegelen de klimatologische en culturele diversiteit: zuivelrijke bereidingen in het noorden en het centrale Massif Central, gerechten op basis van olijfolie in het zuiden, cassoulet rond Toulouse, choucroute in de Elzas, quiche in Lotharingen, boeuf bourguignon in Bourgondië, Provençaalse tapenade aan de Côte d'Azur. Frankrijk is koploper in Europa op het gebied van wijn en kaas, met appellation contrôlée-systemen die producten koppelen aan hun terroir. Een formele maaltijd – voorgerecht, hoofdgerecht, fromage of dessert – blijft bestaan ​​en onderstreept de gezelligheid. De Michelingids, opgericht in 1900, blijft sterren toekennen die reputaties kunnen transformeren; in 2006 hadden Franse restaurants zo'n 620 sterren.

Culturele instellingen versterken het Franse zelfbeeld als intellectuele en artistieke hoofdstad. De 52 UNESCO-werelderfgoedlocaties omvatten middeleeuwse kathedralen, koninklijke paleizen, prehistorische grotten en stedelijke wijken. Musea van wereldfaam – het Louvre in Parijs (7,7 miljoen bezoekers in 2022), Musée d'Orsay en Centre Pompidou – herbergen meesterwerken uit de oudheid tot en met het modernisme. Regionale musea in Lyon, Lille, Montpellier en elders versterken de lokale identiteit. De Franse Rivièra, kastelen in de Loirevallei, Alpenresorts en mediterrane stranden trekken jaarlijks 100 miljoen internationale toeristen, veel meer dan welk ander land dan ook. Disneyland Parijs, met een eigen TGV-station, blijft het drukste attractiepark van Europa.

De bestuurlijke organisatie weerspiegelt de historische evolutie: Europees Frankrijk omvat twaalf regio's op het vasteland plus Corsica, onderverdeeld in 96 departementen, vaak vernoemd naar rivieren of geografische kenmerken. Naast de vijf overzeese departementen – Guadeloupe, Martinique, Frans-Guyana, Réunion en Mayotte – liggen zes collectiviteiten met verschillende autonomie (Frans-Polynesië, Nieuw-Caledonië, Saint-Barthélemy, Saint-Martin, Saint-Pierre en Miquelon, Wallis en Futuna) en onbewoonde natuurgebieden zoals Clipperton en de Zuidelijke en Antarctische Gebieden. Gezamenlijk bestrijken deze gebieden twaalf tijdzones, meer dan enig ander land.

Toeristische routes variëren van stadswandelingen tot landelijke retraites. Parijs biedt de kades van de Seine, de Notre-Dame (wacht op restauratie), de glas-in-loodramen van Sainte-Chapelle, de Arc de Triomphe en het caféleven van Montmartre. In Lyon herinneren Place Bellecour en de traboules van Vieux Lyon aan het erfgoed van de zijdeweverij. De stenen terrassen en wijngaarden van Bordeaux, de groene ruimtes en Jules Verne-tentoonstellingen van Nantes, de Vieux-Port en Calanques van Marseille, de Promenade des Anglais en de poorten van Monaco in Nice, elk met een eigen sfeer. Historische pelgrimsroutes strekken zich westwaarts uit vanuit Vézelay of Chartres; een pelgrimstocht naar Lourdes in de Hautes-Pyrénées trekt miljoenen mensen vanwege de vermaarde geneeskrachtige bron.

Het landelijke Frankrijk herbergt schatten aan middeleeuwse dorpjes – waarvan er meer dan 160 officieel erkend zijn vanwege hun schoonheid – verborgen valleien in de Dordogne met prehistorische grotschilderingen, landgoederen in de Loirevallei van Azay-le-Rideau tot Chenonceau, en Provençaalse lavendelvelden. De stranden van Normandië tijdens D-Day en Mont-Saint-Michel belichamen respectievelijk verhalen uit de twintigste en elfde eeuw. De staande stenen van Bretagne in Carnac getuigen van prehistorische gemeenschappen, terwijl de delta van de Camargue moerasachtige ecosystemen en lokale tradities van zoutwinning en stierenhoeden in stand houdt.

Het Franse dagelijks leven wordt geleid door protocollen van beleefdheid: "Bonjour" bij binnenkomst in winkels of cafés, "Monsieur" en "Madame" in formele aanspreekvormen, gematigdheid in openbare kleding – het vermijden van trainingspakken of witte sneakers buiten recreatieve omgevingen. Zwembaden vereisen strakke lycra badpakken en petten; stranden houden zich aan de regels voor zonnebaden. In gesprekken is openhartig debat gebruikelijk in plaats van onbeleefdheid. Bezoekers wennen aan culturele directheid als teken van betrokkenheid.

Zo blijft Frankrijk tegelijk een bewaarplaats van de Europese geschiedenis, een smeltkroes van artistieke en wetenschappelijke vooruitgang, een divers geografisch gebied en een moderne republiek die wereldwijde uitdagingen trotseert. De invloed ervan is nog steeds merkbaar in recht, taal, keuken en cultuur; het ritme varieert van de stilte van de Alpensneeuw tot het gegons van mediterrane promenades, van de stilte in de gangpaden van kathedraal tot het geraas van terrasjes. Voor de reiziger of wetenschapper biedt Frankrijk niet één verhaal, maar een koor van stemmen, elk afgestemd op de harmonie van herinnering en vernieuwing, stabiliteit en verandering.