Bad Frankenhausen

Bad Frankenhausen/Kyffhäuser ligt op de zuidelijke hellingen van het Kyffhäuser-gebergte, waar okerkleurige daken uitlopen in een kunstmatige arm van de Wipper, zelf een zijrivier van de Unstrut. Kortom: met naar schatting 9.855 inwoners verspreid over 91,06 km² combineert dit Thüringse kuuroord een rijke geschiedenis met zilte luchten in één panorama. De inwoners fluisteren – wanneer ze even stilstaan ​​bij een dampend glas pekelwater of langs scheve torens slenteren – dat het verleden hier, onder een veranderlijke hemel, nooit helemaal tot rust komt.

Vanaf de eerste vermelding in de negende eeuw als Frankische nederzetting, vastgelegd in de oorkonden van de abdij van Fulda, rusten de fundamenten van de stad in een tapijt van middeleeuwse politiek en monastieke invloeden. Je kunt de leien daken van de vroege houten hallen bijna zien glinsteren in de laagstaande zon, de geur van vochtig hout en rook die opstijgt uit de haardvuren – een beeld dat zowel verlangen als ongemak oproept, want deze muren waren ooit getuige van Lombardische gastheren en rondtrekkende geestelijken. Tegen 1282 had Frankenhausen formele stadsrechten verworven en vanaf 1340 behoorde het tot het graafschap Schwarzburg, een regeling die de hoven en markten voor de komende eeuwen zou bepalen.

Op 15 mei 1525 werd de stad het toneel van een van de laatste grote confrontaties van de Duitse Boerenoorlog. Opstandige boeren onder leiding van Thomas Müntzer – gewapend met pieken en vurige overtuiging – troffen de gecombineerde strijdkrachten van hertog George van Saksen, landgraaf Filips I van Hessen en hertog Hendrik V van Brunswijk-Lüneburg. De botsing liet speren verbrijzeld en tabaksrookkrullen over de omgewoelde aarde dwarrelen, een bruut contrast met de kalme stroom van de Wipper. Müntzer werd die dag gevangengenomen, gemarteld en uiteindelijk naar Mühlhausen gebracht, waar hij op 27 mei aan zijn einde kwam door onthoofding. De kou van de vroege zomer lijkt hier nooit helemaal warm te worden – de geesten van die opstand hangen nog in de stenen.

Een verdere hervorming kwam met de deling van het graafschap Schwarzburg in 1599, waardoor Frankenhausen de hoofdstad werd van de Unterherrschaft-afdeling Schwarzburg-Rudolstadt. De kasteelmuren van de stad – beladen met middeleeuwse fundamenten – waren getuige van hoven en processies onder vorstelijke banieren. In 1710 verhief de afdeling zich tot een vorstendom. Merkwaardig genoeg was de laatste vorst die hier aanspraak maakte Prins Günther Victor, wiens twee troonsafstanden op 23 en 25 november 1918 de geleidelijke ondergang van Duitse monarchen markeerden. Zijn vertrek luidde de korte Vrijstaat Schwarzburg-Rudolstadt in, die zich in 1920 aansloot bij de nieuw gevormde Vrijstaat Thüringen – een unie getekend met beloften van moderne eenheid, hoewel de echo's van het vorstelijke bewind nog in de kasseien te vinden zijn.

Lang voordat deze politieke vloedgolf zich terugtrok, had Bad Frankenhausen de helende kracht van zijn zoute water al onderkend. Een in 1818 geboorde bron tapte pekelwater af dat ooit voor zoutwinning werd gebruikt, waardoor een eeuwenoude industriële methode werd omgevormd tot een remedie tegen kwalen. De lucht hier smaakt licht naar mineralen, alsof de heuvels zelf een medicinale zucht slaken. In 1927 kreeg de stad de benaming "Bad", waarmee haar rol als kuuroord officieel werd. In de negentiende eeuw stonden parelmoeren werkplaatsen langs smalle straatjes, waarvan de kleine schijfjes de zon in parelmoeren glansden – een delicate industrie die nu ten koste gaat van behandelingen en toerisme. Tegenwoordig lopen bezoekers zachtjes over paden die naar thermale baden leiden, hun weerspiegelingen uiteenvallend in duizend dansende rimpelingen.

Sinds 1972 onderstreept het ritme van marcherende laarzen het ritme van de stad, toen het een garnizoen werd voor de gemotoriseerde infanterie van het Nationale Volksleger. Na 1990 werd de Kyffhäuserkazerne de thuisbasis van de 13e Gemechaniseerde Infanteriedivisie van de Bundeswehr. Soldaten in olijfgroen patrouilleren naast kuurgasten in strak witte gewaden – een tegenstelling die zowel dissonant als vreemd harmonieus aanvoelt, net als de stad zelf.

De skyline van Bad Frankenhausen wordt gedomineerd door architectonische getuigenissen van zijn gelaagde verleden. Kasteel Frankenhausen, met middeleeuwse fundamenten die dateren uit de veertiende eeuw, werd verwoest tijdens boerenopstanden en herbouwd in renaissanceproporties tussen 1533 en 1536. Tegenwoordig herbergt het een museum over de lokale geschiedenis, waar vitrines roestige pijlpunten en vergeelde perkamentrollen bevatten, die even beelden oproepen van Siegfrieds glinsterende hofhouding. Vlakbij staat de Onze-Lieve-Vrouwe-ter-Bergkerk – kortweg de Oberkirche genoemd – voltooid in 1382, met een torenspits die onmogelijk schuin staat door verzakkingen die door zoutmijnen zijn uitgehold. Bij de laatste meting helt de toren 4,8° over, met een hellingshoek van 6 cm per jaar, vastgelopen tussen instorting en correctie. In 2014 investeerde de federale overheid € 950.000 om de torenspits in een stalen korset te wikkelen – een ingreep die techniek combineert met eerbied.

In het noorden bloeit het Kyffhäusergebergte op tot bossen en mythen. Hier staat het Kyffhäusermonument, ontworpen door Bruno Schmitz en gebouwd tussen 1890 en 1896 op de ruïnes van een voormalige Kaiserpfalz. Staalgrijze beelden van Frederik Barbarossa kijken uit over de uitgestrektheid, rots en pantser versmelten in één granieten omhelzing. De terrassen van het monument bieden uitzicht op glooiend groen en verre mist, met het gezoem van cicaden die de tijd markeren in zonovergoten pauzes.

Buiten de stad, bij de Quellgrund – letterlijk de bron – kolken twee artesische putten, de Elisabethquelle en de Schütschachtquelle, met sulfaatrijk pekelwater. Boorgaten, gegraven in 1857 en 1866, storten zich 343 en 346 meter diep in de Zechstein 2-formatie en onttrekken steenzout dat acht eeuwen voor Christus de zoutmijnen uit de ijzertijd van brandstof voorzag. Het water spuit in bescheiden poelen, zilverkleurig in de schemering, en nodigt uit tot een duik in minerale warmte. Het terrein blijft open voor bezoekers, die de gebeeldhouwde stenen kanalen kunnen volgen en het langzame druppelen van eeuwen werk kunnen voelen.

Het leven in een kleine stad speelt zich hier af op straatjes waar ooit het geratel van de knoppenmachines weerklonk. Tegenwoordig is de stad afhankelijk van toerisme – de spa's, hotels en paden door pekeltuinen trekken wellnesszoekers aan. Zorginstellingen liggen langs de hoofdweg: het Manniske Ziekenhuis, beheerd door KMG Kliniken; het revalidatiecentrum Bad Frankenhausen, dat onder de Duitse federale pensioenverzekering valt; en de Kyffhäuser revalidatiekliniek voor jongeren, beheerd door Klinik GmbH & Co. Sophienheilstätte KG. Alarmsirenes vermengen zich met kerkklokken, een herinnering dat genezing en geschiedenis samenkomen.

Het verkeer slingert door de stad over de federale snelwegen 85, 38 en 71. Waar ooit treinen passagiers over de lijn Bretleben-Sondershausen vervoerden, werden de sporen na december 2006 opgebroken, waardoor alleen een boog van dijken en af ​​en toe wilde bloemen overbleven. Drie kilometer naar het oosten fluistert een klein vliegveld – Luchthaven Bad Frankenhausen – de verhalen van privécharters en luchtfoto's van een landschap dat sporen van zoutmijnen combineert met weelderige bossen.

Het culturele leven bruist op onverwachte plekken. De Hausmannsturm, voor het eerst beschreven in 998 en uitgebreid in de dertiende eeuw, maakte ooit deel uit van de vestingwerken van Oberburg; de smalle ramen kijken als waakzame ogen uit over de stad. De protestantse Sint-Petruskerk aan de Oude Kerklaan herbergt de ruïnes van een onvoltooide romaanse basiliek; de eenzame koorapsis herbergt fresco's van het Laatste Oordeel uit de veertiende eeuw, later uitgebreid – sommigen zeggen zelfs ingekort – door de negentiende-eeuwse schilder Wernicke, die een dramatische Hellescène aan de rand van het schilderij toevoegde. Bezoekers stappen rond steigers, hun laarzen echoën tussen de mossige stenen.

Bovenop de Schlachtberg bevindt zich het Panoramamuseum, waar Werner Tübkes monumentale Boerenoorlogpanorama te zien is, geopend in 1989. Binnenin vloeien figuren over in een ononderbroken fries van opstand en represailles – gezichten getekend door wanhoop en vastberadenheid, paarden die door de velden galopperen en nooit helemaal tot rust komen. Het is een tegelijk groots en beklemmend beeld, een cirkel van verf die de blik van de ene gruwel naar de andere leidt.

Elders liggen de sombere herinneringen aan verlies: de Joodse begraafplaats in de Nappvallei, in 1933 door de nazi's van zijn grafstenen ontdaan, maar nu gemarkeerd door een enkele gedenksteen te midden van jonge beuken. De benedenkerk, gebouwd tussen 1691 en 1701 bovenop de ruïnes van een kloosterkerk uit 1215, biedt stille nissen waar zonnestralen het oude metselwerk raken. In 1930 verrees een rooms-katholieke parochie gewijd aan Maria Tenhemelopneming, waarvan de eenvoudige gevel contrasteert met de verweerde muren in de buurt.

Pelgrims en fietsers doorkruisen de regio over de Lutherroute en de Unstrut-Werra- en Kyffhäuser-fietspaden, met zoemende wielen over kasseien en asfalt. Elke bocht onthult eeuwenoude daklijnen, houten balken versierd met wijnranken en het aanhoudende kabbelen van water – of het nu uit een fontein komt, glinstert in een kanaal of door een complex badhuis wordt gepompt.

Kortom, Bad Frankenhausen/Kyffhäuser blijft een plek van ontmoeting – van legende en zout, van genezing en ontberingen, van krijgsmacht en spirituele troost. Het getuigt van de manieren waarop steden standhouden: door de helling van een scheve toren te omarmen, door pekel uit oude diepten te ontginnen en door de geesten van veldslagen en baronieën te verweven met het levende weefsel van dagelijkse routines. Hier blijft het verleden niet alleen hangen; het stroomt, als de rivier de Wipper, door elke steen en elke lichtvlek.