Tsaghkadzor

Gelegen op de zuidoostelijke hellingen van de berg Teghenis, op een hoogte van 1841 meter boven zeeniveau, ontpopt Tsaghkadzor zich als een landschap vol contrasten: een plek waar eeuwenoude stenen getuigen van koninklijke erfenissen en moderne chalets het gezoem van hedendaags vermaak weerspiegelen. Gelegen op vijf kilometer ten noordwesten van Hrazdan en achtenvijftig kilometer ten noordoosten van Jerevan, heeft deze kleine gemeenschap van iets meer dan duizend zielen in de loop der eeuwen een betekenisvolle betekenis gekregen. De naam zelf – Armeens voor "bloemenvallei" – roept zowel de delicate, wilde weiden op die de hellingen elk voorjaar bedekken als de glooiende contouren van een kloof die bezoekers in een vredige rust lijkt te wiegen.

De evolutie van de naam van de stad onthult veel van haar veranderende loyaliteiten. In de oudheid stond de nederzetting simpelweg bekend onder een Turkse vertaling, Darachichak, voordat ze in 1947 herleefde onder de Armeense naam Tsaghkadzor. Eerdere varianten – Tsaghkotsadzor en Tsaghkunyats Dzor – verwezen naar dezelfde bloemenweelde, terwijl middeleeuwse kroniekschrijvers de locatie Kecharuyk of Kecharis noemden, als eerbetoon aan het klooster dat daar in 1033 gesticht werd. Tegenwoordig zijn deze overlappende namen – net als geologische lagen – nog steeds zichtbaar in het lokale geheugen en op kaarten, elk een fase markerend in het zich ontvouwende verhaal van de stad.

Lang voordat er skiliften en grote hotels bestonden, diende Tsaghkadzor als een seizoensgebonden toevluchtsoord voor de Arsacid-koningen van Armenië. Ze werden ongetwijfeld aangetrokken door de heldere berglucht en de beschuttende armen van de Tsaghkunyats-bergrug in het westen. In die tijd boden de koele grassen en bronwateren van de vallei een toevluchtsoord tegen de hitte van het laagland, net zoals dat nu het geval is voor stadsbewoners die verkoeling zoeken van de zomerzon van Jerevan. Naarmate de eeuwen verstreken, kreeg een nog duurzamer erfgoed gestalte in steen en mortel: het Kecharis-klooster.

Gelegen op een glooiende heuvel niet ver van het stadscentrum, is Kecharis een van de meest complete middeleeuwse complexen van Oost-Armenië. De belangrijkste kerk, gewijd aan Sint Gregorius, dateert uit 1033 en de muren resoneren nog steeds met de devoties van duizend jaar. Ten zuiden ervan vormt de Heilige Kruiskerk – of Surb Nshan – de ankerplaats van de tweede bouwfase van het complex, ingewijd in 1051. Begin dertiende eeuw verrees de Katoghike-kerk verderop op de helling, met haar sobere lijnen die deden denken aan een rustiger, meer contemplatief hoofdstuk. Ten slotte werd in 1220 de Kerk van de Heilige Verrijzenis toegevoegd, waarmee een kwartet heiligdommen werd voltooid die samen de architectonische inventiviteit van de middeleeuwse meesters van Armenië belichamen. Dankzij de zorgvuldige restauratie van deze gebouwen aan het eind van de twintigste eeuw konden ze hun oorspronkelijke functie als levende gebedshuizen weer hervatten. De echo van de liturgische liederen weerklinkt nu op de met fresco's versierde muren, net zoals dat in voorgaande eeuwen het geval was.

Naast Kecharis bewaart Tsaghkadzor nog andere culturele ijkpunten. Een bescheiden cultureel paleis en een openbare bibliotheek bieden inwoners ruimte voor ontmoeting en reflectie, terwijl de jaarlijkse herdenking van de stadsdag – die elk jaar op 3 oktober plaatsvindt – dient als herinnering aan gemeenschappelijke banden die seizoenen en skipistes overstijgen. Iets verderop getuigt het huis-museum gewijd aan de gebroeders Orbeli van de onverwachte connecties van de regio met wereldwijde wetenschap. Leon Orbeli, geboren in Tsaghkadzor, verwierf bekendheid als fysioloog binnen de Sovjet- en Armeense academies; zijn broer Ruben was een pionier in de mariene archeologie; Joseph leidde het Hermitage Museum in Leningrad. Hun uiteenlopende prestaties, herdacht binnen de muren van hun ouderlijk huis, onderstrepen een lokaal erfgoed dat veel verder reikt dan de Alpen.

In de Sovjetperiode werd het rustige ritme van Tsaghkadzor heroriënteerd op massarecreatie. De gemeenschap, die in 1958 officieel werd aangewezen als een nederzetting met een stedelijk karakter en in 1984 de status van een volwaardige stad kreeg, werd verweven met bredere plannen voor gezondheids- en recreatieoorden. De bouw van het Olympisch Sportcomplex in 1967, onder leiding van turnster Hrant Shahinyan, luidde een nieuw tijdperk in. Atleten uit de hele Sovjet-Unie trokken naar de trainingshallen en sanatoria om zich voor te bereiden op de Zomerspelen van 1968 in Mexico-Stad. In de daaropvolgende decennia is het complex gerenoveerd – voor het laatst in 2008 – en uitgegroeid tot een van de meest complete sportfaciliteiten van de Zuidelijke Kaukasus, compleet met hotelaccommodaties en moderne therapeutische behandelingen.

De bevolkingscijfers weerspiegelen de wisselende omstandigheden van de stad. Van 1.256 inwoners in 2011 telde de volkstelling van 2022 1.010 inwoners – een bescheiden daling, maar wel een die getemperd wordt door de seizoensgebonden toestroom van toeristen. Hoewel het aantal vaste bezoekers schommelt, blijft het vermogen van de stad om bezoekers te verwelkomen onverminderd, ondersteund door een gevarieerde infrastructuur en een breed scala aan voorzieningen.

Die diensten beginnen met de toegang. Tsaghkadzor ligt op de kruising van drie regionale wegen: de H-5 vanuit het zuidoosten, de H-28 vanuit het noordwesten en de H-29, die oostwaarts naar Gegharkunik loopt via Hrazdan. Openbare minibussen rijden de route vanuit Hrazdan, hoewel de dienstregeling onregelmatig kan zijn; gedeelde taxi's vullen de gaten en bieden een snel – zij het minder voorspelbaar – alternatief. De tarieven in de stad zijn bescheiden. Een rit van het centrum naar het kabelbaanstation, gelegen op 1969 meter boven zeeniveau, kost ongeveer 300 Armeense dram. Voor reizigers die op zoek zijn naar advies is er een VVV-kantoor aan de Nalbandyanstraat 3, waar het personeel hen kan adviseren over directe vervoersmogelijkheden.

De alpiene ligging van de stad zorgt voor een klimaat waarin de seizoenen elkaar afwisselen. De zomers zijn mild, de lucht fris en geurig van de wilde bloemen waaraan de vallei haar naam ontleent. De winters brengen overvloedige sneeuwval, waardoor Tsaghkadzor een trekpleister wordt voor skiërs. Maar ook de voorzieningen zijn uitgebreid om tegemoet te komen aan de behoeften van bezoekers die op zoek zijn naar gezondheid en welzijn: verspreid over de heuvels liggen sanatoria die mineraalverrijkte bronbaden en therapeutische behandelingen aanbieden die zouden helpen bij aandoeningen van de bloedsomloop en de luchtwegen. In de warmere maanden beklimmen lokale gezinnen en dagjesmensen het kronkelende pad vanuit het stadspark, dat zich door berken- en dennenbossen slingert naar het Panorama Restaurant. Het pad, geplaveid met bakstenen en zelfs in de winter vrijgemaakt, biedt een geleidelijke klim en een weids uitzicht op de omliggende bergtoppen.

Het is echter het skigebied dat de kenmerkende attractie van de stad is geworden. Het complex, opgericht in 1986 en grondig gemoderniseerd in het begin van de 21e eeuw, is nu volledig afhankelijk van liften die worden geleverd en onderhouden door de Italiaanse Leitner Group. Het netwerk bestaat uit vier etappes: de eerste twee brengen skiërs van de basis op 1969 meter hoogte naar middelhoge niveaus van respectievelijk 2234 en 2465 meter; een derde stuk klimt naar de top op 2819 meter; een vierde, toegevoegd in 2006, splitst zich af van de eerste etappe naar een aangrenzende bergkam, waardoor er twee afzonderlijke afdalingen naar de valleibodem ontstaan. Ski- en snowboardlessen zijn gemakkelijk te volgen en er zijn verhuurpunten voor uitrusting, zowel op de parkeerplaats als onder het café in het midden van de berg. Hoewel de kwaliteit varieert – waardoor sommige bezoekers hun uitrusting via hun hotel regelen – zorgt het gemak van verhuur ter plaatse ervoor dat zelfs spontane dagjesmensen de piste op kunnen. Het seizoen begint doorgaans half december en duurt tot en met maart, met af en toe sneeuw in april, waardoor de hoger gelegen pistes nog begaanbaar zijn.

De uitbreiding van de accommodatiemogelijkheden heeft gelijke tred gehouden met de groei van het resort. Tsaghkadzor staat nu, na Jerevan, op de tweede plaats wat betreft het aantal aangeboden hotelkamers. Internationale merken zoals Marriott en Best Western hebben hier vestigingen gevestigd, terwijl lokale ondernemingen het beheer voeren over vestigingen zoals het Golden Palace Resort and Spa, het Ararat Resort en het Multi Rest House Hotel. Het lokale General Sports Complex Hotel, verbonden aan het Olympisch complex, richt zich met name op sportdelegaties en wellnesstoeristen. De sanatoriumdiensten trekken mensen aan die op zoek zijn naar een verkwikkende retraite.

Door een ongebruikelijke uitzondering op de regelgeving is Tsaghkadzor een van de slechts drie Armeense steden – naast Dzjermoek en Sevan – die gokgelegenheden mogen huisvesten. Binnen de grenzen ervan zijn de casino's Golden Palace Senator en Senator Royale vaste waarden geworden. Hun speelhallen bieden bezoekers een alternatieve vorm van vermaak wanneer de pistes leeg zijn of de zonnige middagen overgaan in avonden.

Toch behoudt Tsaghkadzor, ondanks zijn commerciële façade, een gevoel van gelaagde geschiedenis. Kloosterklokken luiden nog steeds in Kecharis; zoet water stroomt door oude kanalen die ooit door koninklijke gevolg werden gebruikt. Elke zomer picknicken families tussen de alpenweiden, langs dezelfde paden die pelgrims en reizigers al millennia bewandelen. En elke winter banen skiërs nieuwe sporen in een landschap dat, ondanks de modernisering, nog steeds wild en elementair aanvoelt.

De evenementenkalender van de stad verweeft heden en verleden verder. In april 2015 verwelkomde het Olympisch Sportcomplex het FIDE Wereldkampioenschap Schaken voor Teams, waarbij collegezalen werden omgetoverd tot strategieruimtes voor grootmeesters van over de hele wereld. Recenter worden jaarlijkse wedstrijden zoals de "Beste Sportfamilie"-wedstrijd gehouden, die atletisch vermogen in al zijn vormen vieren en zowel de lokale bevolking als bezoekers aantrekken om te strijden en te applaudisseren. Deze bijeenkomsten – of het nu gaat om bordspellen of skiwedstrijden – getuigen van een gemeenschappelijke vitaliteit die de geringe omvang van de inwoners tart.

De ontwikkeling van Tsaghkadzor – van koninklijk toevluchtsoord tot kloostercentrum, van Sovjetvakantieoord tot wereldresort – weerspiegelt de Armeense traditie van overleving, aanpassing en vernieuwing. In de contouren is de afdruk van verschillende tijdperken te lezen: de stenen van de elfde eeuw leunen tegen de stalen torens van de eenentwintigste eeuw; het zachte weiland contrasteert met de echo van skihutten vol laarzen. Maar bovenal behoudt de vallei een ingetogen gratie. De zomerflora kondigt een jaarlijkse wedergeboorte aan; de wintersneeuw wist uit en vult aan. Het hele jaar door dragen de bergwinden herinneringen mee aan vroegere pelgrims, aan Olympische hoopvollen, aan families verzameld rond kloostermuren. Tsaghkadzor is tegelijk een document van de Armeense geschiedenis en een levende, ademende bestemming – een bestemming waarvan de toekomst, net als het verleden, gevormd zal worden door degenen die zich aangetrokken voelen tot de hoogten, de stille bogen en de bescheiden belofte van verkwikking voor zowel lichaam als geest.