Armenië

Armenië beslaat een bescheiden strook hoogland op het kruispunt van continenten, waar de contouren van oude rijken nog steeds het dagelijks leven bepalen. Gelegen in het Armeense Hoogland in West-Azië en vaak gerekend tot de landen van de Zuidelijke Kaukasus, grenst het aan Turkije in het westen, Georgië in het noorden, Azerbeidzjan in het oosten en Iran plus de Azerbeidzjaanse exclave Nachitsjevan in het zuiden. Jerevan, de hoofdstad en het belangrijkste financiële centrum, ligt aan de rivier de Hrazdan en is zowel een moderne metropool als een bewaarder van eeuwenoude tradities.

De oorsprong van de Armeense identiteit ligt in de omvangrijke annalen van de Armeense Hooglanden, een gebied dat ooit bewoond werd door de Hayasa-Azzi, de Shupria en de Nairi confederaties. Tegen de zesde eeuw v.Chr. had een oudere vorm van het Proto-Armeens, zelf een uitloper van de Indo-Europese familie, zich verweven met de lokale talen. In 860 v.Chr. ontstond Urartu als de eerste geconsolideerde Armeense staat. De ambities ebden weg en maakten in de zesde eeuw v.Chr. plaats voor de heerschappij van de Achaemenidische satrapie. Toch was het in de eerste eeuw v.Chr., onder Tigranes II, dat een Armeens koninkrijk zijn hoogtepunt bereikte, dat zich uitstrekte van de Zwarte Zee tot Mesopotamië. Een korte eeuw later, in 301 n.Chr., schreef Armenië geschiedenis als de eerste staat die het christendom als officiële geloofsbelijdenis aanvaardde – een daad die de Armeens-Apostolische Kerk de eer verleent de vroegste nationale kerk ter wereld te zijn.

In de daaropvolgende eeuwen werd Armenië verdeeld tussen Byzantium en het Sassanidische Perzië, waarbij elke mogendheid zijn eigen bestuursvorm oplegde. De negende eeuw bracht een tijdelijke opleving onder het huis Bagratuni, dat tot 1045 een Armeens rijk herstelde. Daarna volgde een periode van verval, maar in de elfde eeuw hadden Armeense edelen een maritiem vorstendom gesticht in Cilicië, aan de oostelijke Middellandse Zee. Deze staat bleef bestaan ​​tot de veertiende eeuw en behield de Armeense juridische en kerkelijke instellingen, zelfs toen Anatolië onder Ottomaanse heerschappij viel.

Met de opkomst van de Ottomaanse en Perzische hegemonie in de zestiende eeuw splitste het Armeense thuisland zich op in een oostelijk en westelijk deel, dat als tokens in opeenvolgende oorlogen werd verhandeld. In de negentiende eeuw had Rusland Oost-Armenië ingelijfd, terwijl West-Armenië onder Ottomaanse heerschappij bleef. De Eerste Wereldoorlog veroorzaakte verwoestingen toen Ottomaanse troepen tot wel 1,5 miljoen Armeniërs systematisch uitroeiden. In de onrust die de Russische Revolutie veroorzaakte, ontstond Armenië in 1918 kortstondig als republiek, om vervolgens in 1920 door de Sovjet-Unie te worden opgenomen. Het zou de Armeense Socialistische Sovjetrepubliek blijven tot de ontbinding van de Sovjet-Unie in 1991, toen de huidige Republiek Armenië haar soevereiniteit heroverde.

De geografie manifesteert zich in elke uithoek van het land. Met een oppervlakte van zo'n 29.743 vierkante kilometer is Armenië overweldigend bergachtig – meer dan 85 procent van het oppervlak ligt boven de 1000 meter. Snelstromende rivieren doorklieven diepe kloven, waarbij het land zelden dieper dan 390 meter daalt. De berg Aragats torent 4090 meter boven zeeniveau uit, terwijl de legendarische berg Ararat, nu binnen de grenzen van Turkije, met een hoogte van 5137 meter nog steeds een krachtig embleem vormt op het Armeense wapen. Twee belangrijke ecoregio's – de gemengde bossen van de Kaukasus en de bergsteppe van Oost-Anatolië – herbergen een rijke biodiversiteit.

Het klimaat weerspiegelt de hoogte. De zomers zijn heet, droog en zonnig, getemperd door een lage luchtvochtigheid en een avondbriesje in de bergen dat door de valleien stroomt. Korte lentes maken plaats voor een lange herfst, waarin de bladeren in vurige tinten rijpen. De winters brengen overvloedige sneeuw en temperaturen die dalen tot -10 °C, wat liefhebbers uitnodigt naar de hellingen van Tsaghkadzor, op slechts een half uur van Jerevan. Het Sevanmeer, op 1900 meter hoogte het op één na hoogste grote meer ter wereld, bevriest in de winter, maar dient in de warmere maanden als recreatie- en vislocatie.

Administratief gezien is Armenië verdeeld in tien provincies, elk onder toezicht van een gouverneur die door de nationale regering wordt benoemd. Jerevan onderscheidt zich door een rechtstreeks gekozen burgemeester en twaalf semi-autonome districten. De provincies zijn onderverdeeld in negenhonderdvijftien autonome gemeenschappen, waarvan er negenenveertig stedelijk en achthonderdzesenzestig landelijk zijn. Deze gemeentelijke eenheden omvatten zowel steden als dorpen, wat een landschap weerspiegelt dat afwisselend dichtbevolkte nederzettingen en geïsoleerde gehuchten kent.

De moderne economie steunt op een mix van industrie en delfstoffenwinning, aangevuld met geldovermakingen van een omvangrijke diaspora. Vóór 1991 was de Armeense Sovjeteconomie industrieel georiënteerd en produceerde ze machines, elektronica, bewerkte voedingsmiddelen en textiel. Na de onafhankelijkheid steeg het aandeel van de landbouw in de werkgelegenheid tot veertig procent, gedreven door voedselzekerheid, voordat het zich halverwege de jaren 2000 stabiliseerde op ongeveer twintig procent van het bbp. Tegenwoordig spelen buitenlandse investeringen – vaak via in het buitenland wonende Armeniërs – een cruciale rol in de ontwikkeling van infrastructuur, technologie en toerisme.

Demografisch gezien telde Armenië in 2025 ongeveer 3.081.100 inwoners, waarmee het een van de dichtstbevolkte voormalige Sovjetrepublieken is. De emigratie nam in de jaren negentig sterk toe, maar is sindsdien afgenomen, met een bescheiden bevolkingsgroei vanaf 2012. Buiten de grenzen van het land bloeit een enorme diaspora – naar schatting acht miljoen – in Rusland, Frankrijk, de Verenigde Staten, Iran, Libanon en elders. Historische gemeenschappen bestaan ​​nog steeds in Turkije, met name rond Istanbul, en kleine Armeense enclaves bestaan ​​nog steeds in de Oude Stad van Jeruzalem en op het eiland San Lazzaro bij Venetië, waar het Mechitaristenklooster eeuwenoude wetenschappelijke kennis bewaart.

Etnische Armeniërs vormen 98,1 procent van de bevolking. Jezidi's vormen de grootste minderheid met ongeveer 1,1 procent, terwijl Russen ongeveer 0,5 procent uitmaken. Andere groepen – Assyriërs, Grieken, Georgiërs, Koerden, Joden en meer – dragen bij aan het mozaïek. Tot het conflict in Nagorno-Karabach vormden Azerbeidzjanen ooit een aanzienlijke minderheid, maar in 1990 vertrokken vrijwel alle Azerbeidzjanen. Omgekeerd hebben golven van Armeense vluchtelingen uit Azerbeidzjan bijgedragen aan de relatieve homogeniteit van het land.

De Armeense taal, geschreven in een alfabet dat rond 405 n.Chr. door Mesrop‌ Mashtots werd bedacht, is nog steeds de enige officiële taal. De negenendertig letters – oorspronkelijk zesendertig, met drie later toegevoegde letters – onderstrepen een literaire traditie die zich over zestien eeuwen uitstrekt. Russisch blijft een veelgesproken tweede taal, die decennia onder Sovjetregering weerspiegelt, terwijl Engels terrein heeft gewonnen op scholen en in stedelijke centra.

Religie drukt zijn stempel op elk dorp en elke stad. Meer dan drieënnegentig procent van de Armeniërs is aanhanger van de Armeens-Apostolische Kerk. Geworteld in de missies van de apostelen Taddeüs en Bartholomeüs in de eerste eeuw na Christus, behoort de kerk tot de Oosters-orthodoxe gemeenschap. De zetel van de Katholikos in Etchmiadzin, met zijn vijfde-eeuwse schip, is een van 's werelds oudste kathedralen. Katholieke gemeenschappen – zowel Armeense als Latijnse – zijn er aanwezig, evenals protestantse gemeenschappen, Molokanen van Russische afkomst en een kleine Joodse gemeenschap geconcentreerd in Jerevan en Sevan.

Het jezidisme leeft voort in de dorpen in de westelijke hooglanden, waar in 2019 de Quba Mêrê Dîwanê-tempel werd geopend, waar oude rituelen nieuw leven werd ingeblazen. Deze religieuze stromingen bestaan ​​naast elkaar onder een grondwet die de Armeens-Apostolische Kerk erkent en tegelijkertijd de vrijheid van eredienst voor iedereen waarborgt.

De Armeense architectuur draagt ​​de sporen van seismische eisen. Dikke stenen muren en lage profielen beschermen tegen trillingen, terwijl overvloedige lokale tufsteen en basalt gebouwen van blijvende klasse opleveren. Hoewel er weinig houten bouwwerken uit de oudheid bewaard zijn gebleven, echoën de middeleeuwse kapitelen van Ani en andere steden met de contouren van verdwenen nederzettingen. In elke vallei getuigen kerken en kloosters – de in kliffen uitgehouwen Geghard, de symmetrische zuilen van Garni, de rijkelijk gebeeldhouwde portalen van Noravank – van een fusie van utilitair vakmanschap en sacrale aspiraties.

De keuken weerspiegelt de convergentie van oost en west. Recepten stellen de kwaliteit van de ingrediënten boven zware kruiden. Verse kruiden, peulvruchten, noten en fruit zoals abrikoos – de nationale vrucht van Armenië – geven gerechten smaak, terwijl bladeren van druivenranken of kool dienen als dragers voor gekruide vullingen. De granaatappel, symbool voor vruchtbaarheid, vermengt zowel recepten als iconografie. Khachkar-vormig brood, stoofschotels verrijkt met zure pruimen en lichte platbroden gebakken in tandoorovens kenmerken de dagelijkse kost, vergezeld door forel uit bergbeken of rivierkreeft uit het Sevanmeer.

Toeristen vinden in Armenië een rijkdom aan regionale diversiteit. Centraal-Armenië, met Jerevan en het religieuze centrum Etsjmiadzin als belangrijkste steden, herbergt het Geghardklooster en het archeologische reservaat Khor Virap, die beide een intense kennismaking met het erfgoed bieden. De regio van het Sevanmeer, gelegen rond een hooggelegen meer, onthult oude begraafplaatsen met kruisstenen en zomerstranden waar lokale restaurants gespecialiseerd zijn in zoetwatervis. De noordelijke provincies, omgeven door Georgië, herbergen afgelegen kloosters die alleen toegankelijk zijn via smalle paden en herbergen Dilidzjan, een bosrijk resort met een evoluerende culinaire scene die de charme van de Alpen oproept. In het zuiden bevinden zich in de kloven van Vorotan en Amaghu de kloosters van Tatev en Noravank, terwijl de ruïnes van de karavanserai van Selim en de rotsdorpjes van Hin Khndzoresk verwijzen naar een eens bruisend Zijderoute-achterland.

Onder de stedelijke centra valt Jerevan op door zijn brede lanen en comfortabele veiligheid na zonsondergang, ondanks incidentele diefstallen. Gyumri, dat getroffen werd door de aardbeving van 1988, beleeft een culturele opleving; Vanadzor, de op twee na grootste stad, heeft nog steeds een rustige Sovjet-achtige indeling; en het kuuroord Dzjermoek trekt bezoekers met zijn warme minerale bronnen. Tsaghkadzor, met zijn skiliften en goed geprepareerde pistes, blijft de belangrijkste wintersportbestemming van het land.

Reizigers gebruiken de dram (AMD) voor dagelijkse transacties. Munten variëren van 10 tot 500 dram; bankbiljetten gaan tot 100.000 dram. Wisselen voor dollars, euro's of roebels is eenvoudig, meestal zonder commissie; geldautomaten van grote netwerken zijn overal in stedelijke gebieden te vinden, maar buiten Jerevan is contant geld vaak onmisbaar.

Veiligheid is opmerkelijk in Armenië. De lokale bevolking waardeert gastvrijheid en de wandelpaden in Jerevan en daarbuiten voelen veilig, zelfs in het donker. Voorzichtigheid is geboden bij taxichauffeurs zonder vergunning: vooraf een ritprijs afspreken of officiële apps gebruiken kan conflicten voorkomen. Sinds de fluwelen revolutie van 2018 is de kleinschalige corruptie die toeristen treft afgenomen. De blikken van voorbijgangers weerspiegelen over het algemeen nieuwsgierigheid in plaats van vijandigheid, en openlijk racisme komt zelden voor. Toch is het belangrijk dat LHBTI-bezoekers discreet zijn, aangezien de sociale acceptatie beperkt blijft en relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht in het land niet worden erkend.

Respect voor de lokale zeden verrijkt elk verblijf. Bescheiden kleding en hoofdbedekking voor vrouwen is geschikt voor kerkbezoeken; mannen doen hun hoed binnenshuis af. Een kaars aansteken in een kloosterkapel is een optioneel gebaar van eerbied. Een gesprek aangaan met Armeniërs over geschiedenis of cultuur wekt oprechte interesse, maar een abrupte inleiding tot een zakelijke bijeenkomst zonder gebruikelijke smalltalk kan abrupt overkomen. In het openbaar vervoer wordt respect voor ouderen verwacht, en het principe van gastvrijheid nodigt gastheren uit om het comfort van gasten te garanderen – het weigeren van meer eten of drinken kan de Armeense beleefdheid op de proef stellen.

Voor mensen met een dubbele nationaliteit gaat het recht op meervoudige nationaliteit gepaard met plichten: Armeense mannen van achttien tot zevenentwintig jaar moeten militaire dienstplicht vervullen, ongeacht hun andere paspoorten. Het ontduiken van deze dienstplicht brengt wettelijke sancties met zich mee. Het langdurige conflict met Azerbeidzjan maant tot voorzichtigheid in de buurt van grensgebieden, waar incidenteel schermutselingen plaatsvinden en Russische vredeshandhavers de Lachin-corridor bewaken.

Armenië is tegelijk een levende kroniek van beschavingen en een natie die haar weg baant in de 21e eeuw. De heuvels en plateaus volgen de voetsporen van nomaden, kruisvaarders en kooplieden. In de textuur van de stenen muren, de gebeden in de kapellen en de smaak van de met zorg bereide maaltijden openbaart het land zich niet door grootse verklaringen, maar door het stille volharden van een volk dat zowel verlies als vernieuwing heeft gekend. Voor wie zich aanpast aan het ritme van het land, biedt Armenië een onverbloemd, welsprekend verslag van de geschiedenis die tot in het heden reikt.