Maleisië

Maleisië neemt een unieke positie in op het kruispunt van continentaal Azië en de Maleisische Archipel. Het grondgebied wordt door de uitgestrektheid van de Zuid-Chinese Zee in twee geografisch en cultureel verbonden regio's verdeeld. Het schiereiland Maleisië, dat zich van noord naar zuid over een afstand van ongeveer 740 kilometer uitstrekt, grenst in het noorden aan Thailand en reikt via een dam en brug tot Singapore in het zuiden. Aan de overkant van de wateren liggen de tweelingstaten Sabah en Sarawak van Oost-Maleisië op het eiland Borneo, met poreuze landgrenzen met Indonesië en Brunei, en maritieme grenzen met de Filipijnen en Vietnam. Het federale systeem bestaat uit 13 staten naast drie federale territoria, verdeeld over de twee helften van de federatie: 11 staten en twee territoria op het schiereiland; twee staten en één territorium op Borneo. Deze splitsing heeft zowel het bestuur als de identiteit van het land gevormd, aangezien stedelijke hoogbouw in Kuala Lumpur en Putrajaya contrasteert met de oerbossen van Sarawak en de kustdorpen van Sabah.

Het landschap van het land loopt geleidelijk op van kustvlakten naar knobbelige heuvels en uiteindelijk naar hoge bergtoppen. Op het schiereiland Maleisië vormt het Titiwangsa-gebergte de ruggengraat van het schiereiland, met een top die 2183 meter hoog is bij Mount Korbu, te midden van een matrix van granieten ontsluitingen en karstformaties. Rivieren zoals de Perlis, Golok en Muar ontspringen in deze hooglanden en vormen valleien die uitlopen in vruchtbare uiterwaarden. De westelijke oevers van het schiereiland, doorsneden door de Straat van Malakka – een maritieme slagader die zo'n 40 procent van de wereldhandel vervoert – bieden diepwaterhavens, terwijl de oostelijke kustlijn relatief onontwikkeld blijft en de stranden worden ondersteund door moerasbossen. Op Borneo bereikt het Crocker-gebergte in Sabah zijn hoogtepunt in Mount Kinabalu met 4095 meter, de op één na hoogste bergtop van Zuidoost-Azië, beschermd in Kinabalu National Park, een van de vier UNESCO-werelderfgoedlocaties in Maleisië. In het binnenland van Sarawak bevinden zich de Mulu-grotten in het Gunung Mulu Nationaal Park – 's werelds grootste bekende grottenstelsel – terwijl de Rajang-rivier, de langste van Maleisië, door het hart ervan stroomt. Verspreid over deze twee landmassa's liggen meer dan duizend eilanden, waarvan Banggi voor de noordkust van Sabah het grootste is.

De tropische omgeving van Maleisië wordt gekenmerkt door twee moessonregimes: de zuidwestmoesson van april tot oktober en de noordoostmoesson van oktober tot februari. De temperaturen schommelen constant hoog, getemperd door een zeewind, met een jaarlijkse neerslag van gemiddeld zo'n 2500 millimeter. De luchtvochtigheid blijft het hele jaar door hoog, hoewel berggebieden zoals de Cameron Highlands en Fraser's Hill koelere microklimaten bieden. Stijgende zeespiegels en veranderende neerslagpatronen, die verband houden met de wereldwijde klimaatverandering, bedreigen nederzettingen aan de kust en laaggelegen landbouwgronden, en verhogen ook het risico op overstromingen landinwaarts.

Het archipelachtige karakter van de federatie schenkt Maleisië een opmerkelijke biologische rijkdom. Het behoort tot de zeventien megadiverse landen en herbergt duizenden endemische soorten in de regenwouden, mangroven en koraalriffen. Orang-oetans en nevelpanters zwerven door de bossen van Sabah, terwijl neusapen rondspringen in de rivierbossen van Borneo. Op het schiereiland Maleisië leven olifanten en tijgers nog steeds in overgebleven nationale parken zoals Taman Negara, naast even fascinerende kleinere wilde dieren. Deze biodiversiteit vormt de basis voor zowel een bloeiende ecotoeristische sector als de toewijding van het land aan natuurbehoud, zelfs nu houtkap en ontwikkeling kwetsbare habitats aantasten.

Het verhaal van het moderne Maleisië ontstond uit een wirwar van Maleisische sultanaten, waarvan de autonomie in de achttiende en negentiende eeuw onder Britse invloed afbrokkelde. De Straits Settlements – Penang, Malakka en Singapore – werden, samen met de protectoraten op het schiereiland, een economische spil van het rijk. De Japanse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog verbrak het koloniale gezag en wakkerde het nationalistische sentiment aan. Direct na de oorlog bleek de Maleisische Unie van 1946 van korte duur en maakte in 1948 plaats voor de Federatie van Maleisië. Op 31 augustus 1957 verkreeg de federatie haar onafhankelijkheid. In 1963 vormde de fusie van Maleisië met Noord-Borneo (Sabah), Sarawak en Singapore de basis voor Maleisië, hoewel Singapore zich slechts twee jaar later terugtrok om in 1965 een aparte republiek te worden.

Die geschiedenis blijft de Maleisische politiek beïnvloeden, die een Westminster-parlementair kader en common law-rechtspraak combineert met unieke lokale instellingen. Het federale staatshoofd is een gekozen monarch – de Yang di-Pertuan Agong – die om de vijf jaar bij toerbeurt wordt gekozen uit de negen erfelijke sultans. De premier, afkomstig uit de meerderheidspartij of -coalitie in de Dewan Rakyat (Huis van Afgevaardigden), leidt de uitvoerende macht, terwijl Putrajaya de ministers en de rechterlijke macht huisvest. Kuala Lumpur, de grootste stad van het land, is nog steeds de zetel van de wetgevende macht en het koninklijk paleis, en siert de skyline met iconen zoals de Petronas Twin Towers.

De 34 miljoen inwoners van Maleisië weerspiegelen een langdurig patroon van migratie en vestiging. De Maleiers – grondwettelijk gedefinieerd als moslims die Maleise gebruiken praktiseren – vormen iets minder dan de helft van de bevolking en nemen een vooraanstaande rol in binnen het bestuur en het openbare leven. De Chinese gemeenschap, ongeveer een kwart van de bevolking, oefent aanzienlijke invloed uit in handel en industrie, terwijl Indiase Maleisiërs, voornamelijk van Tamil-afkomst, ongeveer zeven procent uitmaken. Inheemse volkeren – de Orang Asli op het schiereiland en talloze Dayak, Kadazan-Dusun, Melanau en andere groepen in Sabah en Sarawak – vormen samen de rest. De Bumiputera-status, die sociale en economische voorkeursbehandeling biedt, breidt het politieke overwicht van de Maleiers uit naar deze inheemse volkeren, maar blijft een bron van spanning en debat. Burgerschap wordt verleend onder strenge voorwaarden: aan degenen die geboren zijn uit Maleisische ouders, zonder dat een dubbele nationaliteit is toegestaan.

Culturele pluraliteit strekt zich uit tot taal en geloof. Maleis, geschreven in het op het Latijn gebaseerde Rumi-schrift, is de enige officiële taal van het land, hoewel het traditionele Jawi-Arabische schrift in sommige contexten bewaard is gebleven. Engels behoudt een levendige secundaire rol in het bedrijfsleven en het onderwijs – in Sarawak deelt het zelfs een gelijkwaardige officiële status – terwijl Manglish, een informele patois die Maleisische, Engelse, Chinese en Tamil-elementen combineert, informeel floreert. Naast de nationale taal bestaan ​​er zo'n 111 levende inheemse talen, samen met Chinese dialecten zoals Hokkien, Kantonees en Mandarijn, evenals Tamil, Malayalam en meer. De islam is de staatsgodsdienst en wordt beoefend door ongeveer 63 procent van de bevolking, maar grondwettelijke garanties garanderen de vrijheid van godsdienst voor niet-moslims, onder wie het boeddhisme, christendom, hindoeïsme en traditionele Chinese religies de boventoon voeren. Religieuze feesten, zoals Hari Raya Aidilfitri, Chinees Nieuwjaar, Wesakdag, Deepavali en Kerstmis, bepalen het ritueel van de kalender. Bovendien nodigt de traditie van het 'open huis' Maleisiërs van alle achtergronden uit om samen feest te vieren.

Economisch gezien is Maleisië overgestapt van een afhankelijkheid van tin, rubber en palmolie naar een gediversifieerde, recent geïndustrialiseerde markteconomie. Natuurlijke hulpbronnen vormen nog steeds de basis voor de export – met name aardolie, palmolie (waar Maleisië nog steeds een van de grootste producenten ter wereld is) en vloeibaar aardgas – maar diensten en de maakindustrie zijn op de voorgrond getreden. In 2024 vertegenwoordigde de dienstensector 53,6 procent van het bbp, de industrie 37,6 procent en de landbouw 8,8 procent. De auto-industrie staat wereldwijd op de 22e plaats qua output, en kennisgebaseerde sectoren, waaronder islamitisch bankieren en hightechproductie, groeien snel. Het nominale bbp van Maleisië plaatst het land wereldwijd op de 36e plaats, met koopkrachtpariteit op de 31e plaats. Deviezenreserves – de 24e grootste ter wereld – vormen een buffer tegen externe schokken, terwijl de werkloosheid laag blijft, met ongeveer 3,4 procent.

De internationale handel floreert dankzij Maleisiës strategische ligging aan de scheepvaartroutes. De Straat van Malakka verbindt de Indische en Stille Oceaan en voert jaarlijks zo'n 80.000 schepen langs Port Klang, Penang en Johor. Het land is de 23e grootste exporteur en de 25e grootste importeur. De grootste afzetmarkten zijn China, Singapore en de Verenigde Staten. Buitenlandse directe investeringen worden gestimuleerd via tientallen industrieparken, van het elektronicaconcern Kulim Hi-Tech Park tot het veelzijdige Technology Park Malaysia bij Kuala Lumpur. Toch blijven de ongelijkheden bestaan: etnisch Chinese bedrijven vertegenwoordigen ongeveer 70 procent van de marktkapitalisatie, ondanks dat ze ongeveer een kwart van de bevolking vertegenwoordigen. Deze discrepantie is geworteld in de handelspatronen uit het koloniale tijdperk en het beleid na de onafhankelijkheid.

Toerisme is de op twee na grootste bijdrage aan het bbp. In 2019 genereerde het bijna zestien procent van de totale productie en verwelkomde het 26,1 miljoen internationale bezoekers – goed voor de veertiende plaats wereldwijd en de vierde plaats in Azië. Kuala Lumpur is de hoeksteen van het stedelijk toerisme met zijn skyline, winkelcentra en culturele centra. George Town, de hoofdstad van Penang, charmeert met koloniale architectuur, street art en een rijke culinaire scene; het UNESCO-werelderfgoed Malakka bewaart eeuwenoude maritieme handel in een mix van Nederlandse, Portugese en Britse gebouwen. De natuur trekt ook bezoekers: de oerwouden van Taman Negara; de theeterrassen van Cameron Highlands; de Maleisische archipels, van het belastingvrije Langkawi tot duikmekka's zoals Sipadan, Perhentian en Redang. De nationale parken van Borneo – de karstformaties van Mulu, de granieten torenspitsen van Kinabalu – en de neusapen bij Bako vormen een contrast met de attracties van het schiereiland.

Binnenlandse infrastructuur ondersteunt deze industrieën. Spoorwegen, beheerd door de staat, strekken zich uit over 2783 kilometer op het schiereiland, inclusief geëlektrificeerde forensenlijnen naar Kuala Lumpur. Wegen, met een totale lengte van bijna 239.000 kilometer, plaatsen Maleisië op de zesentwintigste plaats wereldwijd. De binnenlandse waterwegen beslaan in totaal zo'n 7200 kilometer, voornamelijk bevaarbaar in Sabah en Sarawak. Het luchtvervoer komt samen op Kuala Lumpur International Airport – de drukste van het land en de twaalfde drukste van Azië – samen met hubs in Penang, Kota Kinabalu en Kuching. Zeven federale havens verwerken containervervoer, met Port Klang als dertiende grootste ter wereld. Telecommunicatie, na Singapore de tweede in Zuidoost-Azië, bedient zo'n 4,7 miljoen vaste lijnen en meer dan 30 miljoen mobiele abonnementen, hoewel er nog steeds tekorten op het platteland zijn.

De energieproductie is gebaseerd op olie- en gasreserves – de vierde grootste in Azië-Pacific – die een opwekkingscapaciteit van meer dan 29.700 megawatt leveren. Tenaga Nasional, Sarawak Energy en Sabah Electricity beheren de distributie via regionale netwerken. In 2013 overschreed de totale opwekking de 140.000 GWh, met een verbruik van 116.000 GWh. Meer dan 95 procent van de huishoudens ontvangt zoet water, voornamelijk via grondwater, hoewel plattelandsgebieden nog steeds achterlopen op stedelijke gebieden wat betreft zowel nutsvoorzieningen als telecommunicatie.

De sociale structuur van Maleisië wordt gekenmerkt door culturele gebruiken en etiquette die het pluralisme weerspiegelen. Bezoekers trekken hun schoenen uit bij het betreden van huizen of gebedshuizen – hostels hanteren vaak dezelfde regel – en wijzen niet met de linkerhand of -voet, of raken iemands hoofd niet aan. Respectvolle kleding wordt aangeraden, vooral in conservatieve staten; schouders en knieën dienen bedekt te zijn in landelijke gebieden, hoewel steden zoals Kuala Lumpur en Johor Bahru meer tolerantie tonen. Alcohol is legaal voor niet-moslims in horecagelegenheden, maar hoge belastingen buiten de belastingvrije zones houden de prijzen hoog; in Oost-Maleisië zijn gesmokkelde sterke drank en lokale rijstwijn (tuak) toegankelijker. Teh tarik ('getrokken thee') is de nationale drank; de theatrale bereiding en de gezoete melk zijn symbolisch voor de mamakcultuur, terwijl kopi tongkat ali ginseng uithoudingsvermogen in een kopje belooft.

Vrijheid van meningsuiting bestaat binnen bepaalde beperkingen. Kritiek op de federale overheid of koninklijke families is onwelkom in het publieke debat, en debatten over bumiputera-beleid of de niet-erkenning van Israël door Maleisië kunnen het beste met discretie worden benaderd. Openbare uitingen van genegenheid, hoewel geleidelijk getolereerd in stedelijke gebieden, blijven taboe in landelijke of conservatieve regio's. Relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht, hoewel sociaal getolereerd in steden, zijn wettelijk verboden onder koloniale wetten, met straffen die wisselend worden opgelegd door seculiere en sharia-rechtbanken.

Sinds de eerste volkstelling van 1960 – die 8,11 miljoen inwoners telde – is de bevolking van Maleisië gestaag gegroeid. In 2020 bereikte het 32,45 miljoen inwoners en in 2025 overschreed het de 34 miljoen, een jaarlijkse groei van bijna 1,5 procent. Ongeveer tien procent van de inwoners bestaat uit migrantenarbeiders, terwijl het aantal vluchtelingen – voornamelijk uit Myanmar, de Filipijnen en Indonesië – rond de 171.500 bedraagt. De demografische samenstelling is overwegend jong: bijna 70 procent valt tussen de 15 en 64 jaar. De verstedelijking zet zich voort, met zeventig procent van de Maleisiërs die nu in steden woont.

De contouren van het hedendaagse Maleisië weerspiegelen zijn geschiedenis van handel, migratie en bestuur. De stedelijke skylines verrijzen naast verouderde winkelpanden en palmolieplantages; de bosreservaten bieden onderdak aan zowel zeldzame dieren als inheemse gemeenschappen; de multi-etnische samenleving blijft een levendig debat voeren over identiteit en beleid. Voor velen schuilt de aantrekkingskracht van Maleisië juist in dit samenspel van contrasten: de efficiëntie van de hogesnelheidslijn in evenwicht met de stilte van het regenwoud; de werveling van kolam-krijtkunst tijdens hindoefestivals naast ochtendgebeden in moskeeën; het geratel van kraampjes die char kway teow verkopen naast strakke glazen torens waarin multinationals zijn gevestigd. In deze tussenruimtes van tijd en plaats blijft Maleisië zich ontwikkelen – geworteld in zijn verleden, zich bewust van zijn diversiteit en klaar om zijn toekomst vorm te geven.