Bandung

Bandung ligt op een hoogvlakte in West-Java, Indonesië. De skyline wordt gekenmerkt door verre vulkanische toppen en is doorspekt met straten die de echo's van koloniale ambitie en heruitvinding na de onafhankelijkheid met zich meedragen. Op 768 meter boven zeeniveau ligt de stad in een bekken omringd door vulkanen uit het late Tertiair en het Quartair, waarvan de hellingen ooit bedekt waren met thee- en koffieplantages. Tegenwoordig is Bandung de derde stad van het land, na Jakarta en Surabaya, terwijl de agglomeratie meer dan elf miljoen inwoners telt. De hoogte tempert hier de equatoriale hitte, en de mistige ochtenden bieden een gedempt licht dat zowel de art-decogevels als het gehaaste verkeer beneden verzacht.

De oorsprong van Bandung gaat terug tot de tijd van Nederlands-Indië, toen achttiende-eeuwse planters theetuinen aanlegden op de vruchtbare noordelijke uitlopers van de heuvels. Een weg liep noordwestwaarts richting Batavia en verbond de afgelegen hoogvlakten met de koloniale hoofdstad. Tegen 1906 had Bandung de status van gemeente verworven en binnen enkele decennia telde de stad elegante hotels, cafés en boetieks – zo veel zelfs dat de inwoners de stad Parijs van Java noemden. Gedung Sate, met zijn kenmerkende satéstokjeskoepel, en de verfijnde zuilengalerijen van het Preanger Hotel herinneren nog steeds aan een tijd waarin Europese gevoeligheden de skyline van de stad vormgaven.

Geologisch gezien herbergt het Bandungbekken de overblijfselen van een immense vulkaan uit het Pleistoceen, bekend als de Sunda. Twee catastrofale uitbarstingen hebben het landschap gevormd: de eerste holde een brede krater uit, de tweede damde de Citarum-rivier af, waardoor een oeroud meer ontstond waarvan de uiteindelijke afwatering nog steeds onderwerp van wetenschappelijk debat is. Onder de stad ligt meer dan zes miljard kubieke meter grondwater opgesloten in vulkanische en alluviale lagen, die drinkwater, irrigatie en de visserij leveren. De Cikapundung-rivier doorsnijdt de vlakte, terwijl de Tangkuban Perahu – letterlijk de 'omgekeerde boot' – in het noorden opdoemt, met zijn afgeknotte top als herinnering aan ongetemde kracht.

In de decennia na de Indonesische onafhankelijkheid in 1945 breidde Bandung zich uit buiten zijn koloniale grenzen. Plattelandsgebieden maakten plaats voor voorsteden en de bevolkingsdichtheid steeg tot boven de zestienduizend zielen per vierkante kilometer. Nieuwe hoogbouw heeft sindsdien de skyline veranderd, terwijl villa's zich vermenigvuldigen in wat ooit beschermd hooglandbos was. Deze verschuivingen brachten nieuwe uitdagingen met zich mee: overstromingen door gebrekkige afwatering, een complex verkeersnetwerk dat wordt overbelast door het beperkte aantal hoofdwegen, en de meedogenloze strijd om vast afval te verwerken.

Toch heeft de stad ook innovatie nagestreefd. In 2017 won de stad de ASEAN Clean Air Award voor de luchtkwaliteit in grote steden, een erkenning voor duurzaam milieubeheer. Gemeentelijke autoriteiten hebben communicatietechnologieën ingezet om inwoners te waarschuwen voor overstromingen en verkeersopstoppingen, waardoor Bandung een reputatie heeft gekregen als een van de 'slimme steden' van Indonesië. In 2015 verwelkomde UNESCO de stad in het Creative Cities Network vanwege haar sterke ontwerp-, ambachts- en nieuwemediagemeenschappen. Tegelijkertijd is Bandung uitgegroeid tot een nationaal knooppunt voor technologiebedrijven en startups, dat zowel studenten als investeerders aantrekt naar haar onderzoeksinstituten en incubators.

De architectuurgeschiedenis is op veel plekken voelbaar. Het werk van Henri Maclaine Pont, die de eerste technische universiteitscampus van de stad oprichtte, de Technische Hogeschool te Bandung, introduceerde de 'Nieuw-Indische Stijl', een vroege poging om art-decovormen te combineren met lokale motieven – het meest zichtbaar in het steil hellende Sundanese dak van de ceremoniële hal. In de jaren 1920 anticipeerde J. Gerbers ontwerp voor Gedung Sate op de voorgenomen verplaatsing van de koloniale hoofdstad van Batavia, terwijl Wolff Schoemakers beheersing van modernistische lijnen gebouwen zoals Villa Isola en het regionale militaire hoofdkwartier verrijkte. Albert Aalbers zorgde voor de gestroomlijnde elegantie van de DENIS Bank en gaf het Savoy Homann Hotel een frisse grandeur. Samen transformeerden deze architecten Bandung tot een architectonisch laboratorium.

Ondanks de bewaard gebleven overblijfselen uit het verleden omvat het huidige stadsbeeld meer dan honderd hoogbouw, waarvan vele in aanbouw zijn of wachten op goedkeuring. Winkelgebieden strekken zich nu uit langs de Dago-corridor, waar torens met glazen gevels ruimte delen met eeuwenoude bomen en souvenirkraampjes. In delen van Noord-Bandung werpen de zandstenen hoeken van koloniale openbare gebouwen lange schaduwen over een bonte verzameling kiosken en cafés.

De economie van Bandung rust op een brede basis. Het toerisme floreert dankzij de nabijheid van vulkanische kraters – Tangkuban Perahu in het noorden, Kawah Putih en het Patenggangmeer in het zuiden – waar melkachtige subalpiene meren te midden van theeplantages liggen. Musea – waaronder het Geologisch Museum, het Postmuseum en het Aziatisch-Afrikaanse Conferentiemuseum – bewaren wetenschappelijke specimens, filatelistische archieven en de geschiedenis van de bijeenkomst in 1955 die de Beweging van Niet-Gebonden Landen vormgaf. Bezoekers stappen in de Bandros-toeristenbus om langs de centrale bezienswaardigheden te navigeren, terwijl lokale ondernemers 'distro's' runnen: kleine winkels gespecialiseerd in merkloze mode, tijdschriften en ambachtelijke platen. Deze winkels zijn symbolen geworden van de identiteit van jongeren en onderscheiden zich van de massamarktfabrieken langs de straten Cihampelas en Riau.

De gemeente heeft zeven industriegebieden aangewezen voor gespecialiseerde ambachten: van textielcentra in Cigondewah en Cihampelas tot schoenwerkplaatsen in Cibaduyut en ambachtelijke tempehproducenten in Cibuntu. Deze zones onderstrepen de rol van de stad als centrum voor productie en creatieve bedrijvigheid.

De bevolkingsgroei heeft demografische verschuivingen met zich meegebracht. Bandung, van oorsprong Soendanees, herbergt nu aanzienlijke Javaanse, Chinese, Minang- en andere gemeenschappen. Hoewel de islam de overheersende religie blijft, hebben christelijke, hindoeïstische en boeddhistische minderheden gebedshuizen in de dertig districten. Volgens de halfjaarlijkse schatting van 2023 beschouwden 2,5 miljoen inwoners – vrijwel gelijk verdeeld over mannen en vrouwen – Bandung als hun thuisstad, waarmee het de op twee na grootste stad van Indonesië is.

Transportwegen weerspiegelen zowel ambitie als beperkingen. De Cipularang-tolweg, voltooid in 2005, verkortte de reistijd vanuit Jakarta tot gemiddeld negentig minuten, hoewel weekendfiles nog steeds gebruikelijk zijn. In 2005 werd eindelijk de Pasupati-brug geopend, een brug van 2,8 kilometer over de Cikapundung-vallei die het oost-westverkeer verlicht. De drie intercitybusterminals van de stad – die binnenkort in Gedebage worden samengevoegd – opereren naast angkot-minibusjes, de eenvoudige maar alomtegenwoordige privépendelbussen die wijken met elkaar verbinden. Openbare buslijnen zijn sterk toegenomen onder projecten zoals Trans Metro Bandung en Trans Metro Pasundan, maar volledige tariefintegratie blijft een toekomstig doel.

Treinverbindingen lopen van de twee belangrijkste stations van Bandung naar Jakarta, Surabaya en Yogyakarta; regionale diensten verbinden omliggende steden. Een hogesnelheidslijn – voorlopig Whoosh geheten – rijdt nu naar station Halim in Jakarta, met feedertreinen die passagiers naar het stadscentrum brengen. Ook het luchtverkeer is veranderd: Husein Sastranegara International Airport, ooit de belangrijkste toegangspoort van de stad, heeft eind 2023 de meeste commerciële vluchten afgestaan ​​aan de grotere Kertajati International Airport, waarvan de moderne terminals grotere passagiersvolumes kunnen verwerken.

Te midden van deze transformaties heeft Bandung een zekere vertrouwdheid behouden. Centrale pleinen zoals de Alun-alun – het met gras begroeide hart naast de Grote Moskee – blijven gezinnen trekken in de schemering. Smalle straatjes, aangeduid met Jalan of de afkorting Jl., maken plaats voor Gangs, waar motorfietsen zich een weg banen tussen eetkraampjes en vervaagde winkelpuien. Het graf van door Nederlanders aangelegde waterkanalen, zonovergoten koloniale herenhuizen en de statige koepel van Gedung Merdeka vormen de hoofdstukken in een verhaal dat nog steeds in ontwikkeling is.

Het klimaat van Bandung blijft in elk seizoen gematigd. Augustus brengt de droogste luchten; maart de zwaarste regenval. De temperaturen schommelen rond een gemiddelde dat zelden meer dan een paar graden afwijkt van de midden twintig graden Celsius. Voor stedenbouwkundigen en cultuurbewakers ligt de uitdaging in het begeleiden van de groei zonder de kwaliteiten te verliezen die planters en kunstenaars in eerste instantie naar deze hoogten trokken: koele lucht, vruchtbare hellingen en voldoende open ruimte om een ​​stad te laten ademen. Naarmate Bandung vooruitgaat, dringt de gelaagde geschiedenis – geologisch, koloniaal en modern – aan om herinnerd te worden, zelfs terwijl nieuwe hoofdstukken worden geschreven tegen de achtergrond van slapende vulkanen.