Bhutan

Bhutan beslaat een smalle corridor langs de oostelijke Himalaya. Ingesloten tussen het Tibetaanse plateau in het noorden en de vlakten van India in het zuiden, heeft dit gebied van hoge pieken en diepe valleien lange tijd een sobere en gelaagde levenswijze bewaard. Met een oppervlakte van 38.394 km² en een bevolking van iets meer dan 727.000 zielen behoort Bhutan tot de dunst bevolkte en meest bergachtige landen ter wereld. Toch heeft het isolement ervoor gezorgd dat eeuwen van religieuze en culturele verfijning wortel hebben geschoten en stand hebben gehouden. Pas de laatste decennia heeft het land zich voorzichtig opengesteld voor invloeden van buitenaf, terwijl het er nog steeds naar streeft de ritmes en waarden te beschermen die zijn identiteit kenmerken.

Het ingesloten en afgelegen Bhutan varieert van subtropische laaglanden op amper 200 meter boven zeeniveau tot gletsjertoppen van meer dan 7.000 meter. Bijna het hele land – 98,8 procent – ​​is bedekt met bergen. In het noorden klimt een boog van alpenweiden en struikgewas omhoog naar toppen zoals Gangkhar Puensum (7.570 meter), de hoogste onbeklommen berg ter wereld. Daar vormen gure winden winterharde weiden waar nomadische herders hun kuddes schapen en yaks drijven. Beneden stromen koudwaterstromen door naald- en loofbossen naar een centrale ruggengraat van middelhoogland. Deze gebieden vormen een stroomgebied voor rivieren – de Mo Chhu, Drangme Chhu, Torsa, Sankosh, Raidāk en Manas – die allemaal diepe kloven uitsnijden voordat ze uitmonden in de Indiase vlakten.

Verder naar het zuiden liggen de Black Mountains, waarvan de bergkammen op 1500 tot 4900 meter hoogte gemengde subalpiene en loofbossen herbergen. Deze bossen leveren een groot deel van Bhutans hout en brandstof; ze herbergen ook dieren die variëren van de gouden langoer tot de endemische Himalayatakin. In de lage uitlopers – het Sivalikgebergte en de Duarsvlakte – zorgt de tropische luchtvochtigheid voor dichte jungles en savannegraslanden. Hoewel slechts een smalle gordel zich uitstrekt tot in Bhutan, is deze zone essentieel voor de landbouw in rijstvelden, citrusboomgaarden en kleinschalige landbouwgronden. Het klimaat van het land verandert met de hoogte: moessonachtige zomers in het westen; hete, vochtige vlaktes in het zuiden; gematigde centrale hooglanden; en eeuwige sneeuw in het hoogste noorden.

Natuurbehoud staat centraal in de ethos van Bhutan. Wettelijk gezien moet 60 procent van het grondgebied bebost blijven; in de praktijk is meer dan 70 procent bedekt met bomen en ligt meer dan een kwart in beschermd gebied. Zes nationale parken en reservaten – waaronder Jigme Dorji, Royal Manas en Bumdeling Wildlife Sanctuaries – beslaan meer dan een derde van het land. Hoewel de terugtrekking van gletsjers als gevolg van klimaatverandering nu de rivierstromen en hooggelegen habitats bedreigt, blijft Bhutans biocapaciteitsreservaat een van de grootste ter wereld, wat een zeldzaam evenwicht tussen consumptie en natuurlijke regeneratie onderstreept.

De menselijke aanwezigheid in Bhutan dateert waarschijnlijk uit postglaciale migraties, maar schriftelijke verslagen beginnen met de komst van het boeddhisme in de zevende eeuw. De Tibetaanse koning Songtsän Gampo (regeerde van 627 tot 649) gaf opdracht tot de bouw van de eerste tempels – Kyichu Lhakhang bij Paro en Jambay Lhakhang in Bumthang – nadat hij het boeddhisme had omarmd. In 746 n.Chr. bezocht de Indiase wijze Padmasambhava ('Guru Rinpoche') de centrale valleien en stichtte er kloosters die de Vajrayana-traditie verankerden.

Politieke eenheid kwam echter pas in het begin van de 17e eeuw tot stand onder Ngawang Namgyal (1594-1651). Een lama die uit Tibet verbannen was, voerde een tweeledig bestuurssysteem in – een combinatie van burgerlijk bestuur en monastiek toezicht – en legde de Tsa Yig-wet vast. Fortificaties – dzongs – verrezen in de valleien en dienden zowel als garnizoenen als zetels van theocratisch gezag. Namgyal weerde meerdere Tibetaanse invallen af ​​en onderwierp concurrerende religieuze scholen. Hij nam de titel Zhabdrung Rinpoche aan en werd de spirituele stichter van Bhutan. Onder zijn opvolgers breidde het rijk zijn invloed uit tot in Noordoost-India, Sikkim en Nepal, hoewel deze verworvenheden in de daaropvolgende eeuwen geleidelijk verloren gingen.

Bhutan is nooit gezwicht voor koloniaal bestuur, maar halverwege de 19e eeuw raakte het in conflict met Brits-Indië over de Duar-regio. Na de Duaroorlog (1864-1865) stond Bhutan deze vruchtbare gordel af in ruil voor een jaarlijkse subsidie. In 1907, onder toenemende Britse invloed, kozen lokale heersers Ugyen Wangchuck tot eerste erfelijke monarch, waarmee de Wangchuck-dynastie werd ingehuldigd. Het Verdrag van Punakha uit 1910 verplichtte Bhutan om Britse leiding in buitenlandse zaken te accepteren in ruil voor interne autonomie. Na de Indiase onafhankelijkheid in 1947 werden soortgelijke voorwaarden hernieuwd in het Vriendschapsverdrag van 1949, waarin de wederzijdse erkenning van soevereiniteit werd vastgelegd.

Gedurende de 20e eeuw bleef Bhutan voorzichtig in zijn buitenlandse betrekkingen. Het land trad pas in 1971 toe tot de Verenigde Naties en onderhoudt nu banden met zo'n 56 landen, terwijl de defensiesamenwerking met India behouden blijft. Een staand leger bewaakt de berggrenzen; het buitenlands beleid wordt in nauwe samenwerking met New Delhi gevoerd.

In 2008 deed koning Jigme Singye Wangchuck vrijwillig afstand van veel koninklijke bevoegdheden onder een nieuwe grondwet. De overgang van Bhutan naar een parlementaire, democratische constitutionele monarchie resulteerde in een gekozen Nationale Vergadering en een Nationale Raad, in evenwicht gehouden door het morele en religieuze gezag van de monarch. De uitvoerende macht wordt geleid door een premier; de Je Khenpo, hoofd van de Vajrayana-boeddhistische orde van de staat, houdt toezicht op spirituele zaken. Ondanks veranderingen blijft het prestige van de kroon bestaan: de Vijfde Koning, Jigme Khesar Namgyel Wangchuck, die in het buitenland studeerde en in 2008 werd gekroond, blijft zeer gerespecteerd.

De economie van Bhutan is bescheiden maar dynamisch. In 2020 bedroeg het inkomen per hoofd van de bevolking ongeveer 2500 dollar, gesteund door de export van waterkracht, toeristenbelasting, landbouw en bosbouw. ​​Het steile terrein bemoeilijkt de wegen en maakt spoorwegen onmogelijk, maar de Lateral Road – die Phuentsholing aan de Indiase grens verbindt met oostelijke steden zoals Trashigang – vormt de belangrijkste verkeersader. Luchthaven Paro, bereikbaar via een smalle vallei, is de enige internationale luchtverbinding; binnenlandse vluchten verbinden een handvol hooggelegen landingsbanen.

Waterkrachtcentrales benutten snelstromende rivieren, met projecten zoals de Tala-centrale (in gebruik genomen in 2006) die de groeicijfers in dat jaar verdubbelden tot meer dan 20 procent. Overtollige energie wordt verkocht aan India, wat cruciale inkomsten genereert. Maar afhankelijkheid van één enkele hulpbron brengt ook risico's met zich mee, van smeltend gletsjerijs tot seizoensgebonden watervariabiliteit. De overheid heeft geprobeerd te diversifiëren: kleine industrieën in cement, staal en bewerkte voedingsmiddelen; handwerkweverijen; en, meer recent, groene technologieën en digitale startups die zijn geïncubeerd in Thimphu's TechPark.

Toerisme blijft een zorgvuldig beheerde niche. Met uitzondering van inwoners van India, Bangladesh en de Malediven – die gratis toegang hebben – betalen alle andere bezoekers een "duurzame ontwikkelingsbijdrage" (ongeveer 100 dollar per dag), die accommodatie, maaltijden en vervoer onder erkende gidsen dekt. ​​In 2014 waagden zo'n 133.000 buitenlanders zich in het koninkrijk, aangetrokken door de intacte ecosystemen, eeuwenoude kloosters en de geringe drukte van het moderne leven. Toch houden hoge toegangsprijzen en moeizame reizen over land de aantallen beperkt.

De Bhutaanse munteenheid, de ngultrum (symbool Nu, ISO BTN), is gekoppeld aan de Indiase roepie, die vrij circuleert voor kleine coupures binnen Bhutan. Vijf commerciële banken – onder leiding van de Bank of Bhutan en de Bhutan National Bank – ondersteunen een groeiende financiële sector, waaronder verzekeringen en pensioenfondsen. In 2008 werd een vrijhandelsovereenkomst met India van kracht, waardoor Bhutaanse goederen zonder invoerrechten door Indiaas grondgebied konden worden vervoerd, hoewel de moeilijke geografische omstandigheden de export, afgezien van waterkracht, nog steeds beperken.

Zelfvoorziening in voedsel blijft onbereikbaar. De helft van de beroepsbevolking verbouwt rijst, boekweit, zuivelproducten en groenten, grotendeels voor eigen gebruik. Wegen zijn kwetsbaar voor aardverschuivingen en stof; uitbreidingsprojecten zijn gericht op het verbeteren van de veiligheid en bereikbaarheid, vooral in het afgelegen oosten, waar aardverschuivingsgevoelige hellingen en slechte wegdekken toeristen afschrikken en de economische integratie vertragen.

De bevolking van Bhutan in 2021 – ongeveer 777.000 met een gemiddelde leeftijd van 24,8 jaar – is verdeeld over verschillende etnische groepen. De Ngalops (West-Bhutanezen) en Sharchops (Oost-Bhutanezen) vormen de traditionele meerderheid en zijn respectievelijk aanhangers van de Drukpa Kagyu- en Nyingmapa-takken van het Tibetaans boeddhisme. De Nepalees sprekende Lhotshampa in het zuiden vormden ooit tot wel 40 procent van de bevolking; het staatsbeleid van "Eén Natie, Eén Volk" in de jaren 80 onderdrukte de Nepalese taal en klederdracht, wat resulteerde in massale denationalisatie en de verdrijving van meer dan 100.000 inwoners naar vluchtelingenkampen in Nepal. Velen werden in de daaropvolgende decennia naar het buitenland hervestigd.

Dzongkha, een lid van de Tibetaanse taalfamilie, is de nationale taal en de voertaal – naast Engels – op scholen. Toch overleven zo'n twee dozijn Tibeto-Birmaanse talen in landelijke valleien, sommige zonder formele grammatica. De geletterdheid schommelt rond de tweederde van de volwassen bevolking; verstedelijking heeft het aantal huwelijken tussen verschillende culturen doen toenemen, waardoor historische verschillen zijn verzacht.

Het Vajrayana-boeddhisme vormt de basis van het openbare leven. Kloosters organiseren kleurrijke maskerdansen ("tsechus"), en gebedsvlaggen, mani-stenen en chortens sieren de bermen. Religieuze voorwerpen moeten met respect worden benaderd – met de klok mee of er langs gelopen – en schoenen en hoofddeksels moeten worden afgedaan voordat tempels worden betreden. Proselitisme is bij wet verboden, terwijl de vrijheid van eredienst grondwettelijk is beschermd. Hindoes, voornamelijk in het zuiden, vormen minder dan 12 procent van de gelovigen.

Dresscodes weerspiegelen hiërarchie en gewoontes. Mannen dragen de gho, een knielange jurk met een kera-riem; vrouwen dragen de kira, een enkellange jurk met koma-broches, met een wonju-blouse en een toego-jasje. Een zijden sjaal – kabney voor mannen, rachu voor vrouwen – geeft rang aan; een rode sjaal (Bura Maap) behoort tot de hoogste burgerlijke onderscheidingen. Overheidsmedewerkers moeten op het werk nationale kledij dragen; veel burgers kiezen deze kleding nog steeds voor ceremoniële gelegenheden.

Architectuur combineert functionaliteit met esthetische ingetogenheid. Dzongs, gebouwd van aangestampte aarde, steen en ingewikkeld houtwerk – zonder spijkers – domineren de vallei. Kerken en uitkragende huizen volgen lokale stijlen; zelfs in het buitenland hebben instellingen zoals de Universiteit van Texas in El Paso Bhutaanse motieven overgenomen.

De meest unieke bijdrage van Bhutan aan het wereldwijde discours is misschien wel zijn filosofie van Bruto Nationaal Geluk (BNG). BNG, bedacht in 1974 door koning Jigme Singye Wangchuck, berust op vier pijlers: duurzame economische groei, milieubehoud, culturele promotie en goed bestuur. Formele BNG-indicatoren werden in 1998 gedefinieerd; in 2011 namen de Verenigde Naties een resolutie aan, medeondertekend door 68 landen, die pleitte voor "een holistische benadering van ontwikkeling". Bhutan organiseert internationale fora over welzijn en blijft een voorstander van het in evenwicht brengen van materiële vooruitgang met psychologisch en spiritueel welzijn. Toch merken critici op dat meting nog in de kinderschoenen staat en dat de verschillen tussen plattelandsarmoede en stedelijke aspiraties blijven bestaan.

Ondanks zijn kleine omvang neemt Bhutan deel aan regionale en mondiale organisaties. Het land was medeoprichter van de South Asian Association for Regional Cooperation (SAARC) en sloot zich ook aan bij de Beweging van Niet-Gebonden Landen, BIMSTEC, het Climate Vulnerable Forum, UNESCO en de Wereldbank. In 2016 stond het bovenaan SAARC wat betreft gemak van zakendoen, economische vrijheid en afwezigheid van corruptie; in 2020 stond het op de derde plaats in Zuid-Azië op de Human Development Index en wereldwijd op de 21e plaats op de Global Peace Index.

De betrekkingen met China blijven kwetsbaar. Er bestaan ​​geen formele diplomatieke banden en grensconflicten blijven bestaan. Spanningen rond Tibetaanse vluchtelingenovergangen en grensafbakening blijven het buitenlandse beleid van Bhutan beïnvloeden, dat desalniettemin streeft naar uitgebreidere banden dan de traditionele samenwerking met India.

Bhutan staat op een kruispunt. De terugtrekking van de Himalaya-gletsjers bedreigt de watervoorziening en de waterkrachtproductie; de ​​toenemende frequentie van aardverschuivingen brengt wegen en het dorpsleven in gevaar. De plausibele impact van toerisme – zowel op inkomsten als op culturele veranderingen – roept vragen op over authenticiteit versus ontwikkeling. Stedelijke migratie stelt sociale banden op de proef en zet de infrastructuur in Thimphu, waar nu ongeveer 15 procent van de bevolking woont, onder druk. Ondertussen blijft de erfenis van de Lhotshampa-vluchtelingen een kwestie van mensenrechten en diaspora, ook al normaliseren de betrekkingen met Nepal geleidelijk.

Toch suggereren Bhutans doelbewuste veranderingstempo, zijn grondwettelijke waarborgen en zijn toewijding aan ecologisch en cultureel behoud een model dat verschilt van de marktgedreven globalisering. De monarchie behoudt moreel gezag, terwijl gekozen vertegenwoordigers zich bezighouden met modern bestuur. Het Bruto Nationaal Geluk, hoewel nog onvolmaakt gerealiseerd, geeft beleidsbeslissingen een vorm die maar weinig landen kunnen claimen.

In de gewelfde stilte van oude valleien, te midden van het gekletter van gebedsmolens en het constante gezoem van waterkrachtturbines, belichaamt Bhutan een spanning tussen wereldse noodzaak en contemplatieve terughoudendheid. Een land dat tegelijk afgelegen en van wereldwijde resonantie is, getuigt van de mogelijkheden – en beperkingen – om een ​​eigen pad te bewandelen door een tijdperk dat gekenmerkt wordt door snelheid en schaal. Bhutan kennen is de rivieren op een kaart volgen, jazeker, maar ook de stille waakzaamheid van de ceders, de standvastigheid van de dzongs en de stille vastberadenheid voelen van een volk dat vastbesloten is de moderniteit naar eigen inzicht vorm te geven. In die evenwichtsoefening schuilt misschien wel de meest ware maatstaf voor dit Himalayarijk.