Bakoe

Bakoe ligt aan de zuidkust van het schiereiland Absjeron, waar de Kaspische Zee tegen lanen klotst die breed genoeg zijn om zowel oude herinneringen als moderne ambities te dragen. De stad ligt achtentwintig meter onder de zeespiegel – de laagst gelegen nationale hoofdstad ter wereld – maar verheft zich in wezen ver boven haar topografische diepte. Een bevolking van meer dan twee miljoen in 2009 verzamelt zich langs de baai, aangetrokken door handel, cultuur en de scherpe winden die de stad de bijnaam "Stad van de Winden" hebben opgeleverd.

Vanuit het ommuurde doolhof van Icheri Sheher – de Oude Stad – kan men een glimp opvangen van de verschillende lagen van Bakoes erfgoed. In het hart ervan staat de Maagdentoren, met zijn cilindrische vorm die verwijst naar middeleeuwse verdediging en vroegere overleveringen. Vlakbij herinnert het Paleis van de Sjirvansja's aan de erfenis van een dynastie die eeuwenlang over deze kusten heerste. In 2000 erkende UNESCO deze enclave als Werelderfgoed, deels vanwege de overgebleven stadswallen en karavanserai, maar ook vanwege de authenticiteit van de smalle straatjes, waar schaduw en zonlicht zich vermengen over eeuwenoude stenen.

Buiten de poorten van de Oude Stad strekken zich twaalf bestuurlijke districten en achtenveertig gemeenten uit over het schiereiland. Een daarvan is Neft Daşlar, een oliekolonie gebouwd op stalen poten hoog boven het water, die zestig kilometer uit de kust ligt. Deze nederzetting ontstond halverwege de 20e eeuw als een toonbeeld van industriële durf en is nog steeds actief, een bewijs van de eeuwenlange betrokkenheid van de stad bij de olie. Op het land herbergen de eilanden van de Bakoe-archipel kleine gemeenschappen en dienen ze als herinnering aan de invloed van de zee op de economie van de regio.

Olie was bepalend voor Bakoes opkomst van een bescheiden stad met zevenduizend inwoners begin 19e eeuw tot een wereldcentrum in 1900. Handgegraven bovengrondse putten uit de 15e eeuw maakten in 1872 plaats voor de eerste commerciële boortorens. Rond de eeuwwisseling produceerden de velden rond Bakoe de helft van alle olie ter wereld en trokken ze ingenieurs en arbeiders uit heel Europa en daarbuiten aan. Tussen 1860 en 1913 groeide de bevolking van de stad van dertienduizend tot meer dan tweehonderdduizend, met Russische, Armeense en Joodse gemeenschappen die muzikale, literaire en architectonische rijkdommen aan het stedelijk weefsel toevoegden.

Onder het Sovjetbewind was Bakoe zowel een zomerverblijf als een industrieel centrum. Het droge klimaat en de lange zonneschijn maakten het een bestemming voor wie rust zocht op de Kaspische stranden of in kuuroorden, ook al lieten de fabrieken en raffinaderijen een spoor van vervuiling achter. De wind in de stad – khazri uit het noorden en gilavar uit het zuiden – bereikt regelmatig stormkracht, rukt bladeren van de bomen en raast over de baai met geregistreerde snelheden tot wel 144 kilometer per uur.

Onder de moderne boulevards van Bakoe liggen zoutmeren en moddervulkanen. Lokbatan en andere gebieden buiten de stadsgrenzen borrelen van kleverige modder, terwijl het Boyukshor-meer zich uitstrekt naar het noordwesten. Deze kenmerken weerspiegelen de droogte van het Absjeron-schiereiland. De jaarlijkse neerslag bedraagt ​​zelden meer dan 200 millimeter, een schril contrast met de weelderige westelijke flanken van de Kaukasus, waar de neerslag meer dan tweeduizend millimeter kan bedragen. Regen valt meestal in andere seizoenen dan de zomer, maar geen enkel deel van het jaar voelt echt nat aan.

De zomers in Bakoe zijn warm, met gemiddelde dagtemperaturen in juli en augustus rond de 26 °C. De khazri brengt vaak verkoeling aan de waterkant, waar promenades langs de baai slingeren. De winters blijven koel, met een gemiddelde temperatuur van 4,3 °C in januari en februari, maar de poollucht en de khazri kunnen de kou verergeren, en sneeuw, hoewel vluchtig, dwarrelt neer over de moderne skyline van de stad.

De economische activiteit concentreert zich op energie, financiën en handel. Ongeveer 65 procent van het BBP van Azerbeidzjan stroomt via Bakoe. De internationale zeehaven van Bakoe verwerkt jaarlijks miljoenen tonnen vracht en verbindt zee-, spoor- en wegroutes in de Trans-Kaspische corridor. De Baku Stock Exchange staat qua marktkapitalisatie bovenaan in de Kaukasus, en multinationale banken – HSBC, Société Générale en Credit Suisse – hebben er filialen naast binnenlandse instellingen zoals de Internationale Bank van Azerbeidzjan.

Aardolie was de drijvende kracht achter de vroege groei; vandaag de dag vormt het de basis voor voortdurende ontwikkeling. Het Azerbeidzjaanse-Chirag-Guneshli-complex en het Shah Deniz-gasveld voeden de Sangachal Terminal, terwijl pijpleidingen – waaronder de routes Bakoe-Tbilisi-Erzurum en Bakoe-Tbilisi-Ceyhan – koolwaterstoffen naar Europa en daarbuiten transporteren. De Zuidelijke Gascorridor, operationeel sinds 2007, transporteert jaarlijks tot 25 miljard kubieke meter gas, wat de Europese energiekaart ingrijpend verandert.

Maar Bakoe's karakter reikt verder dan alleen de olie-economie. Culturele gelegenheden zijn in elke wijk talrijk: het Heydar Aliyev Cultureel Centrum, ontworpen door Zaha Hadid, strekt zich uit over een plein vlakbij de boulevard; het International Mugham Center biedt optredens van de modale muziek die UNESCO als immaterieel erfgoed heeft erkend. Musea – nationale en moderne kunst, geschiedenis, tapijten – tonen objecten van oude zoroastrische relikwieën tot hedendaagse Azerbeidzjaanse doeken.

Religieuze architectuur getuigt van het meervoudige verleden van de stad. De sjiitische islam overheerst, maar moskeeën bestaan ​​naast orthodoxe kerken, synagogen die na de Sovjetnationalisatie zijn heropgericht en een katholiek-apostolische prefectuur. Nowruz, het oude Perzische nieuwjaar, blijft centraal staan, zelfs nu hamams uit de 12e tot de 18e eeuw – Teze Bey, Gum, Bairamali en Agha Mikayil – nog steeds dienen als sociale centra, waarvan de koepelvormige interieurs zijn gerestaureerd voor modern gebruik.

Stadsvernieuwing geeft Bakoe een nieuw silhouet. Met glas beklede torens – SOCAR, Flame Towers, de kristalheldere Deniz Mall – verrijzen naast gevels uit de Sovjettijd. Het erfgoed van de binnenstad heeft aardbevingsschade en restauratiefouten doorstaan; in 2009 van de UNESCO-gevarenlijst gehaald, blijft het de hoeksteen van de stad. Het Fountainsplein bruist van de cafés en het nachtleven, terwijl clubs zowel oosterse tradities als westerse ritmes weerspiegelen.

Groene ruimtes doorkruisen de stad. Baku Boulevard biedt wandelaars uitzicht op zee en muzikale fonteinen; Heydar Aliyev Park en Samad Vurgun Park bieden schaduwrijke plekken; Martelarenlaan herdenkt de slachtoffers van conflicten. Met bomen omzoomde lanen kondigen de opmars aan naar Nizami Street en Neftchilar Avenue, waar internationale boetieks naast lokale winkels liggen.

Transportnetwerken verbinden Bakoe. De metro, geopend in 1967, voert sierlijke kroonluchters en mozaïeken door drie lijnen en vijfentwintig stations. Er zijn plannen om in twee decennia eenenveertig stations toe te voegen. BakuCard-smartcards zijn te gebruiken in metro's en bussen; een voorstadsspoorlijn en kabelbaan verbinden de kust met de heuvelachtige voorsteden. Wegverbindingen langs de M-1 en E60 verbinden de stad met Europa en Centraal-Azië. Veerboten en catamarans steken de baai over naar Turkmenbashi en Iran, terwijl de kabelbaan steile hellingen beklimt om de stad van bovenaf te bekijken.

Demografische verschuivingen hebben de geschiedenis van Bakoe getekend. Aan het einde van de twintigste eeuw werden Armeense inwoners door het Sovjetbeleid verdreven; andere minderheden – Talysj, Russen, Lezgi – zijn nog steeds kleiner in aantal. Tegenwoordig domineren etnische Azerbeidzjanen. Migratiepatronen sinds de negentiende eeuw hebben een stad met een paar duizend inwoners in 2020 veranderd in een metropool met 2,3 miljoen inwoners. Intern ontheemden en vluchtelingen hebben bijgedragen aan de stedelijke groei, wat een weerspiegeling is van regionale conflicten.

Ondanks een hoge notering in wereldwijde onderzoeken, blijven de maandelijkse uitgaven in Bakoe lager dan in veel grote steden. Luxueuze straten delen ruimte met bescheiden buurten. Crescent Mall opende in mei 2024 en voegde voorzieningen toe aan bestaande centra zoals Ganjlik, Park Bulvar en Port Baku. Maar onder al die glans combineert de stad traditie met innovatie: tapijtweefateliers bevinden zich vlakbij hoogbouwkantoren; eeuwenoude hamams bevinden zich in het zicht van torenhoge torens.

Internationale evenementen benadrukken Bakoe's veranderende rol. De stad was gastheer van het Eurovisiesongfestival in 2012, de Europese Spelen in 2015 en sinds 2016 de Grand Prix voor motorsport. In 2021 en opnieuw in 2024 trokken internationale bijeenkomsten afgevaardigden uit diverse landen. Bij elke gelegenheid werden nieuwe architectonische ingrepen toegepast op Bakoe's historische structuur, van mediacentra aan de kust tot speciale locaties in heringerichte industriegebieden.

De aantrekkingskracht van Bakoe komt voort uit contrasten. Een reiziger die zich laat leiden door het verhaal van Ali en Nino, zal opmerken hoe de soberheid van de stad – droge lucht, stenen straten – momenten van warmte oplevert: tijdens een mughamconcert, in de stilte op de binnenplaats van een moskee na het gebed, in de wals van lichtjes op het water van de boulevard. De vastberadenheid van de stad komt tot uiting in haar uithoudingsvermogen door middel van rijken en ideologieën; haar gratie is zichtbaar in de gepolijste stenen van moderne musea en de verweerde muren van de Oude Stad.

In Bakoe ontmoeten Azië en Europa elkaar niet als abstracties, maar in tastbare vorm: de minaretten en uivormige koepels naast neoklassieke gevels; de oosterse bazaar vlakbij een winkelcentrum in westerse stijl; de olieboringen voor de kust, zichtbaar vanaf een boulevard waar gezinnen in de schemering flaneren. Hier, onder een gewelf van veranderende winden en luchten, biedt een stad onder de zeespiegel een wereld daarboven.