Μέθανα

Τα Μέθανα, μια πόλη και πρώην δήμος στη χερσόνησο της Πελοποννήσου στην Ελλάδα, καταλαμβάνουν ένα ηφαιστειακό ακρωτήριο που εκτείνεται στον Σαρωνικό Κόλπο εντός των διοικητικών ορίων της περιφέρειας της Αττικής. Η δημοτική ενότητα καλύπτει 50.161 τετραγωνικά χιλιόμετρα και κατέγραψε 1.352 κατοίκους στην απογραφή του 2021, ενώ η ίδια η πόλη αριθμούσε 892 κατοίκους το 2011. Βρίσκονται βόρεια της κεντρικής οδού που συνδέει τον Γαλατά και την υπόλοιπη Πελοπόννησο, τα Μέθανα βρίσκονται στους πρόποδες του όρους Χελώνα, το οποίο υψώνεται στα 740 μέτρα, και χρησιμεύουν ως το επίκεντρο μιας χερσονήσου που διακρίνεται για τις γεωθερμικές πηγές και τις πολυεπίπεδες ιστορικές αφηγήσεις της.

Η γένεση της χερσονήσου είναι εξ ολοκλήρου ηφαιστειακή, αποτελούμενη από περισσότερα από τριάντα κέντρα εκρήξεων που σηματοδοτούν το δυτικότερο τμήμα του ηφαιστειακού τόξου του Αιγαίου, παράλληλα με τη Μήλο, τη Σαντορίνη και τη Νίσυρο. Η τελευταία καταγεγραμμένη έκρηξη σημειώθηκε τον τρίτο αιώνα π.Χ. κοντά στη σημερινή Καμένη Χώρα, ένα γεγονός που καταγράφεται από κλασικούς παρατηρητές όπως ο Στράβων, ο Οβίδιος και ο Παυσανίας. Η γεωλογική έρευνα από ειδικούς του ETH Zürich από το 1991 έχει παράγει έναν ολοκληρωμένο τοπογραφικό χάρτη σε κλίμακα 1:25.000, μια διαδραστική τρισδιάστατη αναπαράσταση προσβάσιμη στο διαδίκτυο και ένα φωτογραφικό αρχείο που ξεπερνά τις δέκα χιλιάδες διαφάνειες. Από τα ύψη της χερσονήσου, ο θεατής έχει τον έλεγχο ενός πανοράματος που περιλαμβάνει τις βορειοανατολικές πεδιάδες της Αργολίδας, τα περιγράμματα της νοτιοανατολικής Κορινθίας, τα νησιά του Σαρωνικού, την Αίγινα και τη Σαλαμίνα, και τα ανατολικά τμήματα της χερσονήσου της Αττικής.

Το έδαφος των Μεθάνων χαρακτηρίζεται από μια κεντρική ορεινή ράχη, με πλαγιές με θάμνους και χορταριασμένα βοσκοτόπια που πλαισιώνουν μικρές κοιλάδες. Στα δυτικά, μια κορυφογραμμή τριών χιλιομέτρων κατεβαίνει προς ένα στενό ρέμα που πλαισιώνεται από γκρεμούς, ενώ οι οικιστικές συστάδες προσκολλώνται στην ακτογραμμή, όπου η πεδιάδα γνωστή ως Θρονί ανοίγεται προς τη θάλασσα. Τα φυσικά βοσκοτόπια που περιβάλλουν την πόλη των Μεθάνων μαρτυρούν αιώνες ποιμενικής δραστηριότητας, με φόντο κορυφογραμμές που διοχετεύουν περιστασιακά ορεινά ρέματα στις βραχώδεις ακτές.

Αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν ανθρώπινη παρουσία στη χερσόνησο ήδη από το 1500-1300 π.Χ., με τον παλαιότερο οικισμό να βρίσκεται κοντά στο σύγχρονο χωριό Βαθύ. Η έρευνα του Michael Deffner τον δέκατο ένατο αιώνα έφερε στο φως έναν σημαντικό θρόνο μεταξύ άλλων αντικειμένων, και μια συστηματική αρχαιολογική εκστρατεία από το Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ και τη Βρετανική Σχολή Αθηνών τη δεκαετία του 1980 εντόπισε επιπλέον προϊστορικές θέσεις. Η Ακρόπολη Παλαιόκαστρο, σκαρφαλωμένη πάνω από το Βαθύ, έχει θέα σε ένα τοπίο που, κατά την Πτολεμαϊκή εποχή, φιλοξένησε το λιμάνι της Αρσινόης. Εκεί, μια οχύρωση βρισκόταν κάποτε στο νησάκι Νησάκι, φύλαγε τις θαλάσσιες προσεγγίσεις. Ένα παράκτιο φρούριο γνωστό ως Ακρόπολη Όγα κοντά στην Κυψέλη υπογραμμίζει περαιτέρω τη στρατηγική σημασία των Μεθάνων στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Οι ανασκαφές που διεξήχθησαν το 1990 υπό την Ελένη Κωνστολάκη-Τζιαννοπούλου αποκάλυψαν έναν μυκηναϊκό οικισμό και το παρεκκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, μερικά από τα ευρήματα του οποίου στεγάζονται τώρα στα μουσεία του Πόρου και του Πειραιά. Επιγραφές στον ταφικό ναό του Αμενχοτέπ Γ΄ στην Αίγυπτο, που χρονολογούνται στον δέκατο τέταρτο αιώνα π.Χ., φαίνεται να περιλαμβάνουν αναφορά στα Μέθανα με τη μορφή m-dj-n-ij.

Κατά την Κλασική εποχή, τα Μέθανα αποτελούσαν μέρος της επικράτειας της Τροιζήνας. Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι το 425 π.Χ. μια αθηναϊκή δύναμη υπό τη διοίκηση του Νικία, έχοντας κατατροπώσει την κορινθιακή αντίσταση, κατασκεύασε ένα αμυντικό τείχος στον ισθμό για να απομονώσει τη χερσόνησο από την ηπειρωτική Πελοποννήσο. Κατά την Ελληνιστική περίοδο, ο έλεγχος πέρασε στην Πτολεμαϊκή δυναστεία και το ακρωτήριο μετονομάστηκε σε Αρσινόη προς τιμήν της αδελφής-συζύγου του Πτολεμαίου. Όταν ο Παυσανίας επισκέφθηκε την αγορά τον 2ο αιώνα μ.Χ., περιέγραψε έναν ναό αφιερωμένο στην Ίσιδα και αγάλματα του Ερμή και του Ηρακλή που βρίσκονταν στην αγορά, μαρτυρία της συγχώνευσης αιγυπτιακών και ελληνικών θρησκευτικών παραδόσεων στη χερσόνησο.

Μετά την αρχαιότητα, οι γραπτές μαρτυρίες για τα Μέθανα σίγησαν καθ' όλη τη διάρκεια των βυζαντινών και οθωμανικών χρόνων, ωστόσο τα υλικά κατάλοιπα υποδηλώνουν συνέχεια κατοίκησης. Ερείπια βασιλικών και εκκλησιών που χρονολογούνται στα τέλη του έκτου ή στις αρχές του έβδομου αιώνα υποδηλώνουν πρώιμες χριστιανικές κοινότητες. Δύο κύριοι βυζαντινοί οικισμοί φαίνεται να αναδύθηκαν στην Παναγίτσα και κοντά στις κορυφές του Προφήτη Ηλία και της Χελώνας, ενώ μια τρίτη τοποθεσία αναπτύχθηκε δυτικά της Κουνουπίτσας, όπου σώζονται η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας και τα τοιχογραφημένα παρεκκλήσια του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου του δέκατου τρίτου αιώνα. Η χερσόνησος φαίνεται να διέφυγε από τα κύματα των σλαβικών εισβολών που επηρέασαν τις γειτονικές περιοχές, αλλά τα μεσαιωνικά αρχεία αναφέρουν σποραδικές επιδρομές και μια δημογραφική μετατόπιση κατά τον δέκατο τέταρτο αιώνα, όταν αρβανιτικές ομάδες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή.

Η έλευση της Ελληνικής Επανάστασης στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα έφερε μια ξαφνική αύξηση προσφύγων -κυρίως γυναικών και παιδιών- που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τα οθωμανικά αντίποινα. Ο πληθυσμός των Μεθάνων, που προηγουμένως αριθμούσε περίπου 500-600 κατοίκους, αυξήθηκε σε 1.349 μέχρι το 1830. Το 1826-27, ο Γάλλος φιλέλληνας Κάρολος Φαβιέρος ανήγειρε ένα φρούριο στον ισθμό για να ασφαλίσει τη χερσόνησο και το 1834 ο οικισμός συστάθηκε ως δήμος εντός της επαρχίας Καλαυρίας, μαζί με την Τροιζήνα, τη Δρυόπη και την ίδια την Καλαυρία. Καθ' όλη τη διάρκεια του δέκατου ένατου και των αρχών του εικοστού αιώνα, η κοινότητα διατήρησε το μέτριο προφίλ της, επικεντρωμένη στην αλιεία, τη γεωργία και τις τοπικές θερμές πηγές.

Η διοικητική μεταρρύθμιση που τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2011 συγχώνευσε τα Μέθανα με τον γειτονικό δήμο Τροιζήνας, δημιουργώντας τον νέο δήμο Τροιζηνίας-Μεθάνων, του οποίου τα Μέθανα παραμένουν δημοτική ενότητα. Η ενότητα αυτή υποδιαιρείται σε τέσσερις κοινότητες: την Κουνουπίτσα (που περιλαμβάνει την Κουνουπίτσα, τον Άγιο Γεώργιο, τον Άγιο Νικόλαο, τον Μακρύλογγο και τα Παλαιά Λουτρά), την Κυψέλη (συμπεριλαμβανομένης της Κυψέλης και των Αγίων Θεοδώρων), τη Λουτρόπολη Μεθάνων (που περιλαμβάνει τα Μέθανα και τα Δριτσάιικα) και το Μεγαλοχώρι (που αποτελείται από το Μεγαλοχώρι, το Βαθύ, την Καημένη Χώρα και το Μεγάλο Ποτάμι).

Η διαχρονική φήμη των Μεθάνων έγκειται στα ιαματικά τους νερά, τα οποία προσελκύουν επισκέπτες από την αρχαιότητα. Επίσημα ονομαζόμενη Λουτροπόλεως Μεθάνων - «Ιαματικά Λουτρά Μεθάνων» - η νότια είσοδος της πόλης χαρακτηρίζεται από εγκαταστάσεις λουτρών δίπλα στη θειούχο λίμνη γνωστή ως Βρωμολίμνη, μια υδάτινη μάζα μήκους περίπου 150 μέτρων και πλάτους 50 μέτρων που τροφοδοτείται από υπόγειες πηγές. Οι ντόπιοι γιατροί συνταγογραφούν θεραπείες για ρευματισμούς, αρθρίτιδα, γυναικολογικές διαταραχές και δερματολογικές παθήσεις. Απέναντι από τα λουτρά, το λιμάνι των Μεθάνων προσφέρει ελλιμενισμούς για πλοία που κατευθύνονται προς την Αίγινα, τον Πόρο και τον Πειραιά. Ένας στενός ισθμός συνδέει την πόλη με τη χερσόνησο του Νησακίου, όπου τα θεμέλια ενός κάστρου του 4ου αιώνα π.Χ. και η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων μαρτυρούν τόσο αμυντική όσο και λατρευτική αρχιτεκτονική. Κατά μήκος της παραλιακής λεωφόρου, μια επιλογή από απλά ξενοδοχεία και οικογενειακές ταβέρνες παρέχει διαμονή και τροφή στους ταξιδιώτες που έρχονται για να κάνουν μπάνιο στις πηγές και να ταξιδέψουν πέρα ​​από αυτές.

Πέρα από τα όρια της πόλης, ένα μυκηναϊκό ιερό που ανακαλύφθηκε το 1990 βρίσκεται ένα χιλιόμετρο βορειοανατολικά του λιμανιού, ενώ δυτικά των Δριτσέικων τα ερείπια ενός αρχαίου πύργου και οικισμού που χρονολογείται από τη μυκηναϊκή εποχή διακόπτουν την πεδιάδα του Θρονιού. Σε όλη τη χερσόνησο, στενά μονοπάτια ελίσσονται ανάμεσα σε ελαιώνες και θάμνους μακκίας, προσφέροντας ανεμπόδιστη θέα στον Σαρωνικό Κόλπο και τα μακρινά πυργίσκους της αργολικής ακτής. Τα δρομολόγια των πλοίων συνδέουν τα Μέθανα με τα γύρω νησιά και την ηπειρωτική χώρα, διασφαλίζοντας ότι αυτή η κοινότητα - της οποίας ο πληθυσμός ανέρχεται σε 1.097 κατοίκους συμπεριλαμβανομένων των Δριτσέικων - παραμένει ταυτόχρονα απομονωμένη και προσβάσιμη.

Τα Μέθανα αναδύονται ως ένας τόπος όπου οι δυνάμεις της φωτιάς και της πέτρας έχουν διαμορφώσει την ανθρώπινη προσπάθεια για τρεις χιλιετίες. Οι ιαματικές πηγές της διατηρούν έναν ζωντανό σύνδεσμο με τις κλασικές θεραπείες. Τα αρχαιολογικά της ευρήματα θυμίζουν διαδοχικά στρώματα οικισμών. Η διοικητική της εξέλιξη αντανακλά τη δική της διαδικασία σχηματισμού εθνικού κράτους στην Ελλάδα. Από τον πρώιμο Θρόνο του Βαθέος μέχρι τα τείχη του Φαβιέρου. Από την πρακτική της λατρείας των Πτολεμαίων μέχρι τις σύγχρονες ρουτίνες των λουτροπόλεων. Τα Μέθανα διατηρούν μια διαρκή συνομιλία μεταξύ τοπογραφίας και ανθρώπινης φιλοδοξίας. Σε κάθε ατμόλουτρο και σε κάθε γρανιτένιο ερείπιο, η χερσόνησος προσκαλεί σε αναστοχασμό σχετικά με την ανθεκτικότητα της κοινότητας και τη βαθιά συνέχεια που συνδέει το παρελθόν με το παρόν.