Polanica-Zdrój

Polanica-Zdrój ligt in een smalle uiterwaarden van de rivier de Bystrzyca Dusznicka in het zuidwesten van Polen. Op een hoogte tussen 370 en 560 meter boven zeeniveau, op een plaats met 6110 inwoners (volkstelling 2021), houdt de gemeente een kuurtraditie in stand die bijna zeven eeuwen teruggaat. De stad beslaat 17,22 vierkante kilometer van het woiwodschap Neder-Silezië en ligt elf kilometer ten zuidwesten van Kłodzko en negenentachtig kilometer ten zuidwesten van Wrocław. De minerale bronnen en groene omgeving maken het een bijzondere bestemming in de regio Kłodzko.

De oorsprong van Polanica-Zdrój ligt in 1347, toen archivarissen van het koninkrijk Bohemen melding maakten van een nederzetting genaamd Heyde, die eigendom was van het Huis Glaubitz. De vroege geschiedenis weerspiegelt de wisselende loyaliteiten van de Silezische landen: na door verschillende adellijke handen te zijn gegaan, namen jezuïeteneigenaren eind zestiende eeuw het mede-eigendom over en sponsorden de eerste infrastructurele verbeteringen van het bescheiden dorp. Het ergste van de Dertigjarige Oorlog bereikte Heyde in 1645, toen Zweedse troepen de woningen verwoestten. Toch werd de nederzetting herbouwd op de ruïnes, en tegen de achttiende eeuw werd ze geannexeerd door het koninkrijk Pruisen in 1742. In de daaropvolgende honderd jaar trokken de minerale bronnen steeds meer aandacht, met als hoogtepunt de jaren 1870, toen de bronnen, onder auspiciën van een pas verenigd Duitsland, de reputatie van Polanica-Zdrój als een belangrijk kuuroord veiligstelden. Een spoorverbinding naar Glatz (het huidige Kłodzko) in 1890 versnelde deze transformatie, waardoor een breder publiek verkoeling kon zoeken in het water.

Hoewel de Duitse autoriteiten de stad vanaf 1925 Bad Altheide noemden – het enige Duitse kuuroord met "Bad" aan het einde van de naam – bleef er tot 1933 een Pools pension in bedrijf, een bewijs van het blijvende taalkundige en culturele kruispunt van de regio. Wereldconflicten brachten verdere verschuivingen teweeg: tijdens beide wereldoorlogen huisvestten de sanatoria van de stad militaire ziekenhuizen. Na 1945 ging de soevereiniteit over op de Republiek Polen. Bestuurders verleenden datzelfde jaar stadsrechten en kozen Kazimierz Dąbrowski tot de eerste burgemeester na de oorlog. Ook de kerkelijke kaart veranderde: op 28 juni 1972 gingen rooms-katholieke parochies over van het eeuwenoude bisdom Hradec Králové naar het aartsbisdom Wrocław, waarmee de plaats van de stad in het Poolse geestelijke rechtsgebied werd verstevigd.

Geologisch gezien ligt Polanica-Zdrój op de grens tussen de bergketens Stołowe en Bystrzyckie en de Kłodzko-vallei. De kwartaire ijstijd liet dikke fluviale en glaciale sedimenten achter in de rivierdalen, terwijl de omliggende verhogingen zandsteen uit het Boven-Krijt onthullen die een groot deel van het lokale reliëf vormen. In het noorden en het centrum nestelt de stad zich tegen het Szczytnik-plateau van het Tafelgebergte, met de zuidelijke rand die de uitlopers van de Bystrzyckie-heuvels beklimt richting Kamienna Góra en de beboste hellingen van Piekielna Góra. Deze complexe topografie beïnvloedt zowel het microklimaat als het landgebruik en resulteert in een mozaïek van bos en weide die de biodiversiteit van het gebied ondersteunt.

De inheemse vegetatie weerspiegelt deze verscheidenheid aan habitats. Coniferen domineerden ooit als monoculturen van sparren in de bergbossen in het westen, maar recente bosbouwinitiatieven hebben beuken, esdoorns, zilversparren, berken, lijsterbessen en lariksen vermengd om een ​​veerkrachtiger bladerdak te creëren. Op de kale zandsteengronden van het Szczytnik-gebied blijven bestanden van grove den en zilverberk bestaan, terwijl in gemengde bossen lariks sporadisch tussen inheemse dennen verschijnt. Weiden en open plekken herbergen een rijke ondergroei van Europese bolbloemen, in de volksmond de "Kłodzko-roos", in de herfst aangevuld met krokussen. In de weiden van Piekielna Góra bloeien groene nieskruid, gentiaan, weidedistel en adderwortel, en in de open plekken in het district Sokołówka pronken orchideeën met hun delicate vormen. In de stad en het bos is de grond in het voorjaar bedekt met klokjesbloemen, sneeuwklokjes en sleutelbloemen. Lelietjes-van-dalen bloeien volop onder het bladerdak.

De evolutie van de naam Polanica-Zdrój schetst het gelaagde erfgoed van de regio. Het Germaanse Heyde, wat "heide" of "open plek" betekent, komt voor in de veertiende-eeuwse kronieken. Naarmate het naburige Neu Heyde (het huidige Polanica Górna) vorm kreeg, werd de oorspronkelijke nederzetting bekend als Alt Heyde. Tegen de jaren 1870 spoorde de nadruk op de therapeutische rol de lokale elite aan om de bijnaam Bad Altheide aan te nemen; de formele naamswijziging naar Altheide-Bad vond plaats in 1925, een taalkundige omkering die uniek was voor Duitse kuuroorden. Na de Tweede Wereldoorlog noemden de Poolse autoriteiten de plaats aanvankelijk Puszczyków Zdrój – een knipoog naar het bosrijke karakter – en benoemden ze het treinstation tot Wrześniów. In mei 1946 vestigde de nationale commissie voor het vaststellen van plaatsnamen zich op Polanica Zdrój, en op 7 mei van dat jaar kreeg de naam officiële status.

Een gevoel van blijvende herinnering doordringt de monumenten en gedenktekens van de stad. De parochiekerk van de Tenhemelopneming van de Heilige Maagd Maria, gebouwd in 1910 in neobarokke stijl op de plek van een zeventiende-eeuwse houten kapel, staat naast het voormalige jezuïetenhuis – nu een kloosterschool – met de torenspits en rijkelijk versierde gevels zichtbaar vanuit het Spa Park. Het park zelf dateert uit 1906 en de paden slingeren zich door zorgvuldig gecultiveerde beplanting naar de pompzaal, een art nouveau-classicistisch gebouw voltooid in 1911, met een promenadehal waar bezoekers ooit mineraalwater dronken. Ernaast ligt het Spa Theater, geopend in 1925 en in 2010-2011 gerestaureerd met geld van de Europese Unie om plaats te bieden aan 282 toeschouwers. Naast deze stedelijke ankers omvat het register van historische monumenten villa's, een kapel van Sint-Antonius in Nowy Wielisław uit de achttiende eeuw en diverse sanatoria en ziekenhuizen, waaronder het sanatorium Wielka Pieniawa, gebouwd in 1906, een gastro-enterologisch ziekenhuis uit de Eerste Wereldoorlog aan de Konopnicka-straat en een kindersanatorium, bekend als het Boshuis aan de Piastowska-straat.

Het stadsbeeld wordt verder verrijkt door een galerij met sculpturen en gedenkplaten. Een monument voor Adam Mickiewicz, gebeeldhouwd door Władysław Tumkiewicz in 1969 en verplaatst in 2012, staat nu aan de Ogrodowastraat. Vlakbij markeren herdenkingsvlaggen gebeurtenissen uit de jaren 30 tot de naoorlogse periode: een stenen kruis met een Christusfiguur herinnert aan het negentiende-eeuwse geloof; een betonnen ijsbeer in het Bospark herdenkt de gletsjergrens; een gedenkplaat eert Sudeten-redders; plaquettes vermelden de doortocht van kardinaal Stefan Wyszyński in augustus 1959; en in het Witte Heilig Hart-klooster van Sokołówka herinnert een gedenkteken voor Sint-Damianus De Veuster aan zijn werk onder leprapatiënten. Het Schaakpark weerspiegelt de intellectuele geest van de stad, met paden vol 'mijlpalen' met belangrijke data uit de lokale kroniek. Onder de meer eigentijdse markeringen bevinden zich eerbetonen aan Prof. Heinrich Schlecht, aan de honderdste verjaardag van de bron Wielka Pieniawa en een "Tijdcapsule"-bord in het kuurpark, dat vooruitblikt op de toekomst van de stad.

Polanica-Zdrój kent een kalender met culturele en sportieve evenementen die haar veelzijdige identiteit benadrukken. Sinds 1963 trekt het jaarlijkse Akiba Rubinstein Memorial schaaktoernooi grootmeesters van over de hele wereld aan om de nalatenschap van de Poolse meester te eren. Het festival POL-8, gewijd aan amateurfilms, biedt een platform voor opkomende stemmen in de filmwereld. In 1995 en opnieuw in 1998 organiseerde de stad internationale congressen van historici en overlevenden van het concentratiekamp Groß-Rosen, waarmee haar rol als plek van herinnering en wetenschap werd bevestigd.

Vervoersverbindingen dragen bij aan de bereikbaarheid van de stad en behouden tegelijkertijd de rustige sfeer. De niet-geëlektrificeerde spoorlijn 309 verbindt Polanica-Zdrój zuidwaarts met Kudowa-Zdrój en noordwaarts met Wałbrzych, Świdnica, Legnica en Wrocław, met seizoensgebonden uitbreidingen naar Poznań, Bydgoszcz en de Baltische kust. Provinciale weg 388 loopt van oost naar west door de vallei, en de Europese route E67 (nationale weg 8) vormt de noordelijke grens en biedt rechtstreeks vervoer naar Praag via Hradec Králové en verder naar de nationale hoofdsteden. Een netwerk van provinciale wegen bedient de lokale bevolking en verbindt Sokołówka met omliggende dorpen, terwijl langeafstandsbussen routes verzorgen naar Warschau, Krakau en kustplaatsen. In 2015 opende de stad haar helikopterlandingsplaats in de Jana Pawła II-straat, de hoogstgelegen landingsplaats van het land. Het dichtstbijzijnde vliegveld met vaste vleugels is Wrocław-Strachowice Nicolaus Copernicus, op een uur rijden naar het oosten.

De lokale voorzieningen weerspiegelen zowel gezondheidstoerisme als het gemeenschapsleven. Een voetbal- en atletiekstadion en twee "Orlik"-voetbalvelden worden gebruikt door sportclubs met onder andere een voetbal-, tennis-, schaak- en aerobicsafdeling. Het gemeentelijk zwembad, gebouwd tussen 1932 en 1933 met een wateroppervlak van 1800 vierkante meter, is al jaren gesloten, hoewel er kleinere overdekte zwembaden in hotels en pensions zijn gevestigd. Ziekenhuizen die ooit verbonden waren met de spa-traditie, zijn nog steeds gespecialiseerd in cardiologie en gastro-enterologie, waardoor het erfgoed van therapeutische zorg in de stad behouden blijft.

Demografisch gezien heeft Polanica-Zdrój een geleidelijke afname gezien van het piekaantal van 6.354 inwoners dat medio 2018 werd geregistreerd, maar de gemeenschap blijft gesterkt door seizoensgebonden toestromen van bezoekers die op zoek zijn naar de bronnen, bossen en culturele mogelijkheden. De langgerekte stedelijke voetafdruk, die zich uitstrekt van de rivieroever via een reeks terrassen tot de beboste bergkammen erboven, belichaamt een landschap vol contrasten – van water en rotsen, vlakte en bergen, verleden en heden.

Door de eeuwen heen heeft Polanica-Zdrój op het kruispunt van rijken en ideologieën gestaan, maar nu blijft het bestaan ​​als een plek van rust en bezinning, waar minerale bronnen borrelen onder de blik van zandstenen kliffen en bospaden lonken over glooiende hellingen. In elke gegraveerde plaquette en in elke ruisende boom wordt het verhaal van de stad opnieuw geschreven: het verslag van menselijke inspanning tegen de achtergrond van de rustige ritmes van de Centraal-Europese hooglanden. Hier blijven de stille pracht en praal van de natuur en de afgemeten genezingsrituelen het karakter van de stad bepalen, en verenigen ze verleden en heden in een dialoog die noch vervaagt in nostalgie noch zich haast naar spektakel, maar altijd aandachtig blijft voor de subtiele kunst van de plek.