Dax

Dax presenteert zich tegelijk als een plaats van blijvende rituelen en transformaties. Met 21.716 inwoners, geregistreerd bij de volkstelling van 2022, strekt de gemeente zich uit over glooiende uiterwaarden en beboste duinen aan de linkeroever van de Adour, waar de gemeentegrens het district Sablar aan de overkant omvat. Gelegen halverwege Bayonne en Mont-de-Marsan in het departement Landes Nouvelle-Aquitaine, beslaat deze subprefectuur in Gascogne ongeveer 19 vierkante kilometer land, op het geografische kruispunt van Chalosse, Maremne, Seignanx, Marensin en de uitgestrekte Landes de Gascogne. Hier heerst een gematigd zeeklimaat in een landschap gevormd door riviermoerassen, dennenbossen en glooiende heuvels, terwijl eeuwen van menselijke inspanning een rijk geschakeerd stedelijk weefsel hebben achtergelaten dat evenzeer spreekt van Romeinse ingenieurs, religieuze beschermheren, industriële ondernemers als moderne recreanten.

Vanaf de stichting door Augustus aan het einde van de eerste eeuw v.Chr., onder de naam Aquae Tarbellicae, is de identiteit van Dax verbonden met zijn warmwaterbron. Lang voordat Romeinse architecten vestingwerken en administratieve gebouwen aanlegden, vereerden de inwoners van Tarbelles de borrelende bron ter ere van de godheid Nehe. Onder keizerlijk gezag werd de ontluikende nederzetting de civitas-hoofdstad van de regio en een van de eenentwintig belangrijkste steden in de provincie Aquitanië. In de daaropvolgende eeuwen namen de zichtbaarheid en strategische waarde toe dankzij een versterkte omheining, bisschoppelijke prominentie en commerciële banden die werden gesmeed door de rivierhaven. Gedurende de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd bekleedde Dax een vooraanstaande positie binnen de Landes, een status die pas werd ingetrokken toen de departementale reorganisatie van 1790 de prefectuur naar Mont-de-Marsan verplaatste.

De negentiende eeuw versterkte Dax' reputatie door spoor en industrie. De komst van de lijn Bordeaux-Dax in 1854 opende de stad voor een thermische en commerciële renaissance: de exploitatie van een nabijgelegen zoutlaag, de productie van therapeutische modder, de distillatie van mineraalwater en een opkomende productiebasis voor kunststoffen en papier. Deze ondernemingen maakten gebruik van transportwegen – zowel per spoor als via de nabijgelegen snelweg A63 – om vijftigduizend ton zout, vijfentwintig miljoen flessen water en meer dan 270 miljoen vierkante meter papier naar markten in binnen- en buitenland te vervoeren. In de geest van stedelijke trots verrezen statige hotels en een casino langs de gerestaureerde Pont Vieux uit 1857, ter vervanging van de houten voorgangers die door overstromingen waren weggevaagd.

Tegenwoordig is thermalisme nog steeds de economische hartslag. Met zestien etablissementen die jaarlijks zo'n vijftigduizend spagasten bedienen, is Dax het belangrijkste kuuroord van Frankrijk, vooral bekend om zijn behandelingen in reumatologie, flebologie en gynaecologie. Sinds 2009 onderscheidt een gespecialiseerde behandeling tegen fibromyalgie zich verder. Elk seizoen zorgt een gestage stroom bezoekers voor een verjonging van de dienstensector, versterkt door hotels, restaurants en boetieks in het voetgangersgebied. De vier bloemen die de stad in 2024 kreeg in de Villes et Villages Fleuris-competitie en de onderscheiding Kunst & Geschiedenis getuigen van nauwgezette inspanningen op het gebied van stedelijke landschapsarchitectuur en erfgoedbehoud.

Toch wordt Dax niet alleen gekenmerkt door de kuurcultuur. Elke zomer transformeren de beschermheiligenfeesten de centrale arena in een bruisend spektakel van landesraces in Franse traditie en Spaanse recortes, die liefhebbers van het taurine-ritueel uit de hele regio aantrekken. Vlakbij houdt de rugbyclub Union Sportive Dacquoise de lokale trots in stand door haar jarenlange deelname aan nationale competities, waar ze spelers heeft voortgebracht die het Franse shirt droegen.

Het klimaat is bepalend voor een groot deel van het dagelijks leven. Officiële gegevens voor 1991-2020 vermelden een gemiddelde jaartemperatuur van 14,5 °C en een totale neerslag van 1155 mm. De herfst en winter waren het meest regenrijk en de winters waren mild, getemperd door een zeebries. Tussen 1971 en 2000 bereikte de gemiddelde jaartemperatuur 13,7 °C, met een vergelijkbare thermische amplitude, terwijl er jaarlijks zo'n 1251 mm neerslag viel. Deze omstandigheden zijn gunstig voor de gazons van openbare tuinen, de dennenbossen die zich uitstrekken tot aan de Atlantische stranden, dertig kilometer verderop, en de boomgaarden die de groene heuvels van Chalosse sieren, die in het zuidoosten tegen de Béarn aanliggen.

Vervoersverbindingen ondersteunen Dax' rol als bestemming én tussenstation. SNCF-diensten verbinden de stad in iets meer dan een uur met Bordeaux en in drie uur en twintig minuten met Parijs via de hogesnelheidslijn naar Bordeaux. Het regionale XL'R-busnetwerk doorkruist naburige gemeenten – Mées, Narrosse, Oeyreluy, Saint-Pandelon, Saint-Paul-lès-Dax, Seyresse, Tercis-les-Bains en Yzosse – terwijl het stadsbussysteem van Couralin, aangevuld met de gratis shuttlebus "Vitenville", forenzen en toeristen vanaf de park-and-ride-zones aan de poorten van de stad naar de historische kern begeleidt.

Binnen die kern openbaren zich historische lagen door een opeenvolging van monumenten en openbare instellingen. Het Hôtel de Chièvre, een zeventiende-eeuws herenhuis, herbergt nu het stadhuis, met zijn gebeeldhouwde portaal als bewijs van Gascons vakmanschap. Ertegenover getuigen de subprefectuur en het gerechtsgebouw van bestuurlijke continuïteit. Ondergronds getuigen een archeologische crypte en overblijfselen van een Gallo-Romeinse omheining in stilte van twee millennia stedelijke continuïteit.

Religieuze architectuur schetst een parallel verhaal. De kathedraal Notre-Dame Sainte-Marie, waarvan de klassieke gevel een lange evolutie verbergt, is het derde bouwwerk op deze locatie: de eerste was een romaanse basiliek uit de tiende en elfde eeuw, de tweede was een gotische vervanging die in de dertiende eeuw begon en halverwege de zeventiende eeuw door vestingwerken werd afgebroken. Alleen het portaal van de apostelen is bewaard gebleven uit de gotiek, met zijn gebeeldhouwde figuren die in 1884 als historisch monument werden geclassificeerd. Op korte loopafstand staat de neoromaanse kerk Saint-Vincent-de-Xaintes, gebouwd in 1893 op de fundamenten van een elfde-eeuwse basiliek in een Gallo-Romeins tempelcomplex. Deze kerk bewaart een tweede-eeuwse mozaïek en glas-in-loodramen die het martelaarschap van de eerste bisschop van de stad verbeelden. Tientallen kapellen (Dominicaanse, Lazaristische en seminarie-gerelateerde kapellen) en protestantse en evangelische gebedshuizen schetsen het ontstaan ​​en verstrijken van religieuze ordes en gemeenschappen door de eeuwen heen.

Burgerlijk en cultureel erfgoed is ook te vinden in statige privéwoningen. Het zeventiende-eeuwse Hôtel Saint-Martin-d'Agès bood ooit onderdak aan Anna van Oostenrijk en kardinaal Mazarin; het Hôtel Neurisse, nu een cultureel centrum, heeft zijn achttiende-eeuwse fontein behouden. Het gebouw van de Bank de France, de gemeentelijke bibliotheek in een zestiende-eeuws huis, en het huis van Saint-Vincent-de-Paul vertellen elk een stukje van de sociale geschiedenis van Dax. Vlakbij ontspringt de bron van de Nèhe, een "hete fontein", waarvan het water al millennia ononderbroken stroomt. In 1928-1929 bouwden architect André Granet en zijn medewerkers het Hôtel Splendid in een uitbundige art-decostijl. De grote salons en hoge plafonds markeren de moderne fase van thermaalbaden, terwijl het aangrenzende Atrium Casino het ensemble uit het interbellum completeert.

Bruggen door de tijd heen duiken op in de Oude Brug over de Adour – een stenen bouwwerk uit 1857 dat de stenen en houten voorgangers uit de veertiende eeuw volgt – en in het Armenhol, waar arme patiënten ooit baadden in warme modder verzameld van de rivieroevers. Een monument voor gevallen leraren uit de Landes, gemaakt door Albert Pomade en gebeeldhouwd door Ernest Gabard, staat op de binnenplaats van de voormalige École Normale, nu het Instituut voor Thermalisme, waarvan de naam is ingegeven als herinnering aan de burgerlijke opoffering. De Arena van Dax, oorspronkelijk gebouwd in 1913 en uitgebreid in 1932, en de verlaten Borda-toren op de Tuc-heuvel, getuigen van openbare bijeenkomsten en ceremoniële vertoningen, terwijl de begraafplaats Saint-Pierre een contemplatief tegenwicht biedt aan de drukte van festivals.

De musea van Dax belichten het diverse erfgoed verder. Het Borda Museum, gehuisvest in de voormalige kapel van het Karmelietenklooster uit 1523, presenteert regionale kunst en archeologie. Het Georgette Dupouy Museum toont zestig doeken van de gelijknamige lokale schilder, die Dax verbinden met de moderne stromingen in de kunst van het begin van de twintigste eeuw. Iets verderop herbergt het Museum voor de Lichte Luchtvaart en het Leger en de Helikopter – ontworpen door oud-militairen – een van Europa's mooiste collecties gevechtsvliegtuigen en helikopters, aangevuld met documenten en modellen die de ontwikkeling van de militaire luchtvaart in kaart brengen, van de oorsprong tot wereldwijde conflicten.

Groene ruimtes accentueren het stedelijke landschap. Sarrat Park en Bois de Boulogne bieden lommerrijke toevluchtsoorden, terwijl Square Max-Moras en Théodore-Denis Park, laatstgenoemde aan de oever van de rivier tussen Pont Vieux en de Arena, culturele evenementen en seizoensmarkten organiseren. Bankjes onder platanen en speeltuinen te midden van gazons houden zowel bewoners als bezoekers op de been en verbinden het ritme van het dagelijks leven met de eb en vloed van festivalgangers.

Door zijn evolutie – van een Gallische heilige bron tot een Romeinse provinciehoofdstad, van een middeleeuwse markt en bisschopszetel tot een kuuroord van internationale faam – heeft Dax continuïteit en aanpassing in evenwicht weten te houden. De economie steunt nu op dienstverlenende sectoren, gevormd door eeuwenlange thermische expertise, versterkt door een gediversifieerde productie die lokale grondstoffen omzet in zout, modder, water en papier. Het culturele leven speelt zich af op sportvelden, in de jaarlijkse cyclus van races en kuren, in musea en in de zorgvuldig gerestaureerde stenen van haar monumenten.

Dax' vitaliteit komt voort uit dit samenspel van elementen: water dat geneest, bossen die omhullen, architectuur die standhoudt en festivals die bezielen. Het is een plek waar het verleden het heden beïnvloedt, niet als een reeks relikwieën die van veraf bewonderd kunnen worden, maar als levende fundamenten voor het hedendaagse leven. Hier leiden de handen die ooit Romeinse baden vormgaven, nu moderne therapieën; waar middeleeuwse metselaars kathedralen uithakten, ontwerpers wandelpromenades aanleggen; en waar het gebrul van doeken tegen hoorns in de arena samengaat met het zachte kabbelen van kuurwater. In Dax vormen de lagen van de geschiedenis een samenhangend geheel, dat uitnodigt tot een reflectieve betrokkenheid die tegelijk precies, genuanceerd en diep menselijk is.