Bad Salzuflen

Bad Salzuflen, een stad met 52.121 inwoners (eind 2013), beslaat een ovaalvormig gebied van 100,06 km² aan de oostelijke rand van het Ravensberger Bekken in Noordrijn-Westfalen, Duitsland. Gelegen op de kruising waar de Salze (plaatselijk Bega genoemd) uitmondt in de Werre, is het ongeveer dertien kilometer van oost naar west en elf kilometer van noord naar zuid. De combinatie van dichtbevolkte kernen en omliggende landelijke gebieden, verweven met bossen tot 250 meter hoog en riviervlaktes tot 70 meter hoog, zorgt voor zowel ecologische variatie als een gevoel van intieme schaal. Bad Salzuflen, sinds 2008 erkend als onderdeel van het Natuurpark Teutoburgerwoud/Eggegebirge, draagt ​​de bijnaam "Duitse geneeskrachtige tuin", een bewijs van zijn zoutbronnen en eeuwenoude kuurtraditie.

De geologische structuur van de stad onthult gedetailleerd de herkomst van het geneeskrachtige water. Onderliggende lagen uit het Tertiair zijn gebroken door breukblokken uit het Mesozoïcum. Op deze kruispunten ontspringen zoute bronnen, die de bruine Podzol- en Stagnosol-bodems doen ontstaan ​​die de uiterwaarden van de rivieren de Werre en de Salze bedekken. Het water komt omhoog uit dieptes van bijna een kilometer, en de mineraalrijke pekel werd historisch gezien gewonnen in middeleeuwse zoutziederijen, de Salzhof, die nog steeds wordt herdacht door het stadswapen. Deze geologische gave heeft zowel de economie als de identiteit van Bad Salzuflen gevormd en trok meer dan een millennium lang handelaren, genezers en artsen aan.

De nederzetting verschijnt voor het eerst in de elfde eeuw in archieven als Uflon, de Oudhoogduitse wortel die "bos" betekent. Naarmate de zoutwinning lucratiever werd, evolueerde de naam via Uflen, Mitteluflen en Dorf Uflen tot Salzuflen – "zoutbaden in het bos". De graven van Sternberg verhieven de nederzetting tot stadsstatus door haar te versterken met een ronde muur met vier poorten, elk uitgelijnd met naburige dorpen of steden: Schliepsteiner richting Exter, Heßkamper richting Wüsten, Arminius richting Schotmar en de westelijke Herfordpoort, ooit geflankeerd door de Katzenturm met drie torens die er vandaag de dag nog staat. De handel in het zogenaamde witte goud verrijkte de stad en financierde de prachtige Bürgerhäuser uit de Renaissance en het stadhuis, gebouwd in 1545-1547; het oudste nog bestaande bouwwerk is echter een Traufenbau met drie verdiepingen uit 1520.

De ontwikkeling van Bad Salzuflen tot kuuroord begon serieus met de oprichting van staatsbaden met koninklijke bescherming, waarmee de reputatie van het kuuroord met geneeskrachtige water werd verstevigd. Drie zoutwaterbronnen, drie thermale bronnen en drie drinkwaterbronnen gaven de plaats de status van Lippischer Staatsbad. Hoewel de "koninklijke Solebaden" in de negentiende eeuw werden gesticht, kreeg de stad pas op 14 april 1914 officieel het voorvoegsel "Bad". De nieuwe kuurtuinen ontstonden rond de Gradierwerke – houten trellis waarlangs pekelwater druppelt en de lucht verzadigt met zoute aerosolen. Bezoekers die verlichting zochten van luchtwegaandoeningen, verzamelden zich hier en ademden het microklimaat in dat de slijmvliezen spoelt en verzacht.

Terwijl de industrialisatie in heel Europa een hoge vlucht nam, profiteerde Bad Salzuflen van zijn strategische, maar onopvallende ligging. In 1850 richtte Henry Salomon Hoffmann de Hoffmann-zetmeelfabrieken op, die uitgroeiden tot de grootste zetmeelproducent van Europa. Aan het begin van de twintigste eeuw werkten er zo'n 1200 werknemers in de fabriek aan de huidige Hoffmannstraße. In 1981 ging het bedrijf over op Ciba-Geigy en vervolgens op het Britse Reckitt & Colman, dat in 1990 de lokale productie staakte. Ondanks deze transformaties bleven de spa- en horecasector de economische spil, met herbergen en hotels die een gestage stroom gezondheidsbewuste gasten bedienden.

De gemeentelijke organisatie verdeelt Bad Salzuflen in twaalf districten: de belangrijkste stad en elf afgelegen gebieden: Biemsen-Ahmsen; Ehrsen-Breden; Grastrup-Hölsen (met Hölserheide); Holzhausen (met Sylbach); Lockhausen; Papenhausen (met Volkhausen); Retzen; Schotmar; Werl-Aspe (met Knetterheide); Wülfer-Bexten; en het uitgestrekte Wüsten, dat dorpen als Frettholz en Pillenbruch omvat. Vier sectoren – Bad Salzuflen (19.700 inwoners), Schotmar (8.900), Werl-Aspe (7.500) en Wüsten (4.000) – vertegenwoordigen ongeveer vijfenzeventig procent van de bevolking. Een aaneengesloten bebouwd gebied verbindt vijf centrumwijken en weerspiegelt de stedelijke groei, maar deze is niet zo groot dat de nabijgelegen wijken Lemgo, Lage, Leopoldshöhe, Bielefeld en Herford erdoor worden overspoeld.

Het klimaat van de stad komt overeen met het gematigde klimaat van Midden-Europa, met een hoge neerslaghoeveelheid in de zomer. De gemiddelde jaartemperatuur van 9,3 °C komt overeen met de breedtegraad en hoogte, terwijl de regenval met 743 mm het Noord-Duitse gemiddelde (640 mm) en het nationale cijfer (690 mm) overtreft, maar iets onder de 877 mm van Lippe blijft, dankzij de regenschaduw van het Teutoburgerwoud. Deze omstandigheden voeden gemengde loofbossen, weelderige parklandschappen en landbouwvelden die de stadskern omringen.

Een rijk religieus erfgoed siert de straten en pleinen van Bad Salzuflen. De Evangelisch-Gereformeerde St. Kilian-kerk in Schotmar staat op een plek waar gebeden werd rond 800 n.Chr. De neogotische hallenkerk en achthoekige lantaarntoren weerspiegelen eeuwenlange devotie. In de oude stad werd de Gereformeerde Stadskerk aan de Hallenbrink na een achttiende-eeuwse brand herbouwd en later in 1892 uitgebreid; de preekstoel uit 1765, ontworpen door Heinrich Kamp Meyer, blijft een gekoesterd artefact. De neoromaanse Evangelisch-Lutherse Verlosserskerk, gewijd in 1892 en uitgebreid in 1909 en 1939, getuigt van de architectonische heropleving van die tijd. Na de oorlog werd de katholieke Onze-Lieve-Vrouwekerk (1956-1959) gebouwd, gewijd als "Maria, Onze-Lieve-Vrouw, Koningin van de Vrede", terwijl het modernisme van midden jaren 60 de Evangelisch-Lutherse Verrijzeniskerk definieert. Deze kerk werd ingewijd op Jubileumzondag 1966, met kunstwerken van Hans-Helmuth en Margarete von Rath. Het interieur werd opgeluisterd door de kunstwerken van zowel lutherse als gereformeerde gemeenten. Een bescheiden rooms-katholieke gemeenschap en kleinere baptisten-, methodisten-, mennonitische, nieuw-apostolische, adventistische en islamitische gemeenten completeren de mozaïek van religies. Volgens de volkstelling van 2011 behoort 54,5 procent van de inwoners tot de evangelische kerk en 11,6 procent tot de rooms-katholieke kerk. Een derde is niet-gelieerd of behoort tot een andere denominatie.

Een rijk cultureel leven ontvouwt zich op het podium en in de openlucht. Het kuur- en stadstheater, met 498 zitplaatsen, biedt onderdak aan reizende gezelschappen zoals het Staatsensemble Detmold. Het aangrenzende Kurpark en het uitgestrekte Landschaftspark, opgericht in 1907, beslaan in totaal zo'n 48 hectare aan gazons, volgroeide bomen en zorgvuldig aangelegde bloemperken. Het Kurpark, dat te bereiken is via een poortgebouw in het Kurgastzentrum, volgt de Salze naar een groot meer waar een fontein boven boten te huur uittorent; verderop stijgen bospaden omhoog over de heuvels Vierenberg en Loose naar de twee Bismarcktorens, die de nationale eenheid herdenken. Centraal in het park staat de Leopoldthermale fontein, waarvan het tempeldak in Griekse stijl de gelijknamige bubbel beschermt, die in 1906 tot een diepte van 534 meter werd opgestuwd. In Schotmar biedt het landgoed Stietencron een aangelegde tuin te midden van eeuwenoude bomen.

Sportactiviteiten floreren op gemeentelijk niveau. SG Knetterheide/Schotmar speelt in de regionale handbalcompetitie voor vrouwen, terwijl TuS Bexterhagen en SC Bad Salzuflen tafeltennisteams inzetten in de nationale competitie. Voetballers van SC Bad Salzuflen spelen sinds het seizoen 2008/09 mee in de Landesliga. Jaarlijkse evenementen zijn onder andere de Bad-Salzuflen Marathon, die voor het eerst werd gehouden in 1993 op de laatste zaterdag van februari; het Kilian Festival elke oktober ter ere van Schotmars St. Kilian; het Salzsiederfest in mei, ter ere van de oude zoutwerkers; en de kerstmarkt Weihnachtstraum op de Salzhof en in de straten aan het einde van het jaar.

De transportinfrastructuur verbindt Bad Salzuflen met de regio. De Bundesstraße 239 doorkruist de stad, terwijl de snelweg A2 (E34) toegankelijk is bij knooppunt 28 en 29. In de jaren 80 verlichtte een vierbaansviaduct over de rivieren Bega en Werre de drukte in de binnenstad. Vier lokale buslijnen komen samen bij het eindpunt "Am Markt", geëxploiteerd door Bad Salzuflen GmbH, een dochteronderneming van Stadtwerke, en bieden elk uur verbindingen binnen de stad en op weekdagen naar Bielefeld, Herford, Lemgo, Oerlinghausen en Vlotho-Exter. Toeristen kunnen met de Pauline-trein door het kuuroord reizen. Sinds 1881 verbindt de spoorlijn Herford-Altenbeken (Regionalbahn 72) Bad Salzuflen met Herford, Lage, Detmold, Altenbeken en Paderborn, met haltes in Schotmar en Sylbach. Fietsers volgen langeafstandsroutes zoals de Wellness Radweg en het Weser-Lippe-fietspad, terwijl lokale fietspaden door het Landschaftskurpark en langs de Werre naar Herford kronkelen.

De economische activiteit concentreert zich op gezondheidszorg, horeca en lichte industrie. De hotelketen Maritim, de op één na grootste van Duitsland, exploiteert hier een conferentiecentrum. Medische instellingen zijn onder andere de klinieken Burggraben en Flachsheide (Median), een psychiatrisch-psychotherapeutisch ziekenhuis (Lippische Nervenklinik Dr. Spernau) en het Vitalzentrum met een instituut voor tinnitusonderzoek. Het Vitasol-thermenbad, gevoed door 1.018 meter diepe putten, beschikt over meerdere zoutbaden van 38 °C, een saunapark, een healthclub, een beautycentrum, een sporttherapiecentrum en een kinderclub. Bedrijven zoals Alba Moda (damespostorder), Essmann (dakverlichting), Dorma Glass (deurbeslag), Sollich (banketbakkersmachines) en Maritim onderhouden de productie en dienstverlening. Hoewel Hoffmanns zetmeelimperium de lokale productie heeft gestaakt, distribueert Reckitt Benckiser nog steeds zijn producten.

Van kindertijd tot en met adolescentie wordt onderwijs gegeven in acht basisscholen, drieëntwintig kleuterscholen en diverse middelbare scholen: een middelbare school, een middelbare school en een hogeschool in zowel Lohfeld als Aspe, naast de Erich Kästner-Schule voor leerlingen met leerproblemen. In 2007 gaven 372 leerkrachten les aan 5.614 leerlingen in deze klassen.

Monumenten en gedenktekens markeren het stadsbeeld met zowel feestelijke als sombere herinneringen. Het zoutwerkersmonument in de Salzhof – een zoutketelmotief van Marianne Herford Bleeke-Ehret (1988) – eert het oude ambacht. De bronzen en granieten “Levensboom” (1984) van Axel Seyler staat voor het nieuwe stadhuis aan de Rudolph-Brandes-Allee. Een obelisk voor apotheker Rudolph Brandes (1795-1842) siert de oever van de rivier. Het Eduard Hoffmann-monument (1900) herdenkt de zoon van de oprichter van de stijfselfabriek. Het reliëf “Galgendispuut” op de voormalige grens van Salzuflen-Schotmar herinnert aan een schilderachtige burgertwist, met figuren en een wapen in steen gebeiteld. In de Mauerstraße markeren een plaquette en een gedenkteken uit 1998 van Paul Meier Dahl de plek van de synagoge die op 9 en 10 november 1938 werd verwoest; een Hebreeuwse en Duitse inscriptie smeekten om herdenking van het onrecht dat door het nationaalsocialisme werd aangedaan. Vlakbij werd de Joodse begraafplaats, die mogelijk dateert uit de zestiende eeuw, na de verwoestingen in oorlogstijd gerestaureerd. De zevenarmige kandelaar draagt ​​vijftig namen, later aangevuld met nog eens veertien. Sinds 2010 worden Gunter Demnigs Stolpersteine ​​– kleine stenen met koperen toppen – bij voormalige woningen van nazislachtoffers geplaatst, een eerbetoon aan de herinnering. Oorlogsmonumenten in Ehrsen-Breden, Biemsen-Ahmsen, Wüsten, Retzen, Wülfer-Bexten en Schotmar, plus de Hermann Hosaeus-cenotaaf (1923) boven de begraafplaats Oberberg, organiseren jaarlijks herdenkingen op Memorial Day.

De wisselwerking tussen geschiedenis, geologie, cultuur en gemeenschap maakt Bad Salzuflen tot een voorbeeld van een kuuroord dat erfgoed combineert met hedendaagse vitaliteit. De minerale bronnen, ooit het domein van zouthandelaren en edelen, dienen nu patiënten en vakantiegangers die rust zoeken te midden van zorgvuldig aangelegde tuinen en moderne wellnesscentra. De straten, gekenmerkt door renaissancegevels en badplaatsarchitectuur uit het midden van de vorige eeuw, getuigen van eeuwenlange veranderingen, maar de stad blijft samenhangend, met wijken die de dorpse structuur en agrarische randgebieden behouden. De heuvels, rivieren en uiterwaarden van het Teutoburgerwoud bepalen zowel de economie als de vrijetijdsbesteding, van wandelpaden tot fietspaden, van wintermarkten tot zomerconcerten onder de blote hemel.

Bad Salzuflen is als geheel een levende kroniek: een plek waar ooit zout water kookte in middeleeuwse werkplaatsen, later borrelde door thermische boorgaten en nu door moderne Gradierwerke sijpelt; waar gepantserde poorten plaatsmaakten voor kuuroorden; waar kerken die een millennium aan vakmanschap overspannen, in stille solidariteit staan. Het is een stad van afgemeten contrasten – het klinische en het bucolische, het gemeenschappelijke en het introspectieve, het historische en het toekomstgerichte. Hier komen de ondergrondse herinneringen van de aarde naar boven om te voldoen aan de behoeften van lichaam en ziel, en bevestigen ze Bad Salzuflens blijvende rol als geneeskrachtige tuin van Duitsland.