Bad Dürkheim

Bad Dürkheim ligt in het hart van de metropoolregio Rijn-Neckar en beslaat een uitgestrekt gebied van ongeveer twintig kilometer, van de bron van de Isenach, via de alluviale weilanden tot aan de rand van de Rijnvlakte. Met een bevolking van 19.331 (2020) en als bestuurlijke zetel van het gelijknamige district – qua omvang alleen het tweede na Haßloch – biedt het zowel de intimiteit van een middelgrote kuuroord als de levendige ritmes van een regionaal knooppunt. Gelegen op twintig kilometer ten westen van Ludwigshafen en Mannheim en dertig kilometer ten oosten van Kaiserslautern, combineert deze nederzetting aan de Duitse Wijnroute eeuwenlange menselijke inspanning met de ruige schoonheid van het Paltserwoud.

Direct ten oosten van het Haardtgebergte – de steile oostelijke uitlopers van het centrale Paltserwoud – strekt de kernstad Bad Dürkheim zich uit langs de glooiende vallei van de Isenach. Vanuit het koele bosreservoir van de Isenachweiher stroomt de rivier via zagerijen en papierfabrieken die ooit de stroming beheersten, langs het historische stadscentrum en de seizoensgebonden natte weilanden van de Dürkheimer Bruch in. Naarmate de vallei breder wordt richting de Rijnvlakte, markeren industrieterreinen en de gemeentelijke zuiveringsinstallatie de moderne nederzettingsfase, als herinneringen aan de aanpassing van de stad aan economische veranderingen door de eeuwen heen.

Het gemeentelijk gebied buigt westwaarts de beboste hooglanden in en omvat een constellatie van bergtoppen. De Drachenfels, met zijn 570,8 m, domineert de skyline in het westen, terwijl de Weilerskopf (470 m) als een wachter op de grens met Herxheim am Berg staat. Dichter bij de stad herinneren de bescheiden hoogtes van de Michelsberg (147,4 m) en de Fuchsmantel (224 m) aan het wijnbouwverleden, met hellingen die al lang voor wijnbouw werden gebruikt. Noordwaarts breken de Kleine Peterskopf en de Teufelsstein de horizon, en nog verder rijzen de Mainzer Berg en de Bellenscheid op als stille getuigen van de duurzame relatie van de stad met haar natuurlijke omgeving. Twee meren – de Herzogweiher aan de noordrand van Grethen en de Almensee in de Rijnvlakte – bieden kalme weerspiegelingen van lucht en bos.

Waterlopen doorkruisen het landschap voorbij de Isenach zelf. De Kirschbach, Dreibrunnentalbach en Stütertalbach kerven beboste kloven, waarbij de laatste door de Glashüttentalbach wordt verbonden in een ononderbroken wildernis van bron tot samenvloeiing. In het noordoosten komt de Schlittgraben kort boven water voordat hij het naburige Erpolzheim binnendringt. De oevers zijn in 2023 onlangs versterkt door zes overstromingsbekkens en een dam, die onderdeel zijn van een uitgebreide renaturalisatie van de Bruch die in 2019 van start ging. Andere beken, zoals de Glasbach en de zijrivieren Schwabenbach en Erlenbach, markeren gemeentegrenzen voordat ze verder stromen richting Frankenstein en Fischbach.

Het klimaat hier wordt gekenmerkt door warmte en relatieve droogte. Met een jaargemiddelde van 11,1 °C en 574 mm neerslag behoort Bad Dürkheim tot de droogste gebieden van Duitsland – slechts zestien procent van de weerstations registreert minder neerslag. Februari is doorgaans de droogste maand, terwijl mei de zwaarste buien met zich meebrengt, hoewel de seizoensvariatie naar nationale maatstaven minimaal is. Warme winden overdag stijgen op vanuit de Rijnvlakte de heuvels in, keren 's nachts om en dalen via wijngaardterrassen af, waardoor de valleibodem afkoelt. Twee meteorologische stations – een op het vliegveld van de Duitse Meteorologische Dienst en een andere van de Landbouwmeteorologie van Rijnland-Palts in Neuberg – monitoren deze subtiele patronen.

Menselijke nederzettingen hebben zich lange tijd aangetrokken tot de rivieroevers en hellingen. De kernstad wordt vergezeld door Grethen, Hardenburg, Seebach, Trift, Sägmühle, Ungstein en Leistadt – elk met sporen van middeleeuwse oorsprong, latere consolidatie en 20e-eeuwse inlijvingen die de bevolking tussen begin 1900 en nu hebben verdubbeld. In 1815 woonden hier minder dan 5000 inwoners; in 1925 was dit aantal gegroeid tot 7060, en na meerdere inlijvingen en moderne woningbouwuitbreidingen bereikte het in 2020 19.331. Tussen 2013 en 2023 bleef de bevolking vrijwel stabiel – een groei van 2,4 procent in tien jaar – gecompenseerd door een lager geboortecijfer en een hogere sterfte, gecompenseerd door immigratie. De demografische verschuiving naar een oudere bevolking is duidelijk zichtbaar: eind 2023 was 26,5 procent van de inwoners ouder dan 65, vergeleken met 17,7 procent tien jaar eerder. Volwassenen in de werkende leeftijd (20 tot 65 jaar) vormen 56,2 procent van het totaal, waardoor de stad iets ouder is dan de rest van het district.

Ook de religieuze overtuiging is geëvolueerd. De volkstelling van 2011 registreerde 40,6 procent protestantse en 24,9 procent katholieke inwoners, terwijl de rest niet-confessioneel of aanhanger van een andere geloofsrichting was. Op 30 april 2025 waren deze percentages gedaald tot 28,4 procent protestants en 19,3 procent katholiek, terwijl 52,3 procent zich anders identificeerde of ervoor koos dit niet te vermelden.

Cultureel erfgoed bepaalt het silhouet van de stad. Dertien erfgoedzones bewaren monumenten, van de negende-eeuwse Benedictijnse abdij van Limburg tot de ruïnes van kasteel Hardenburg, de zetel van de graven van Leiningen tot de verwoesting aan het einde van de achttiende eeuw. De tiende-eeuwse fundamenten van kasteel Schlosseck liggen te midden van open plekken in het bos, terwijl de villa rustica op de Weilberg een blik in de openlucht biedt op het Romeinse plattelandsleven. Ten westen van Hardenburg herinnert de boswachterswoning van Jägerthal aan de adellijke jachttradities.

In de stad dragen de boswachtershuizen de grillige namen Kehrdichannichts, Murrmirnichtviel en Schaudichnichtum. Alleen Kehrdichannichts is nog in gebruik; de andere zijn vervallen herinneringen aan aristocratische grilligheid. De protestantse slotkerk – ooit de St. Johanneskerk – dateert uit de late dertiende eeuw. De 70 meter hoge toren behoort tot de hoogste in de Vorderpfalz, na de twee torenspitsen van de dom van Speyer. De kerk, herbouwd na de verwoestingen tijdens de oorlog, markeert de met de hand luidende klok van 317 kg de herdenkingsuren: elk jaar op 18 maart om 14.00 uur voor het bombardement van 1945, en op de eerste adventszaterdag om 17.00 uur om het nieuwe liturgische jaar in te luiden.

Aan de overkant van de Ludwigskirche roepen neoklassieke zuilen en het Beierse koninklijke mecenaat de door Ramburg geïnspireerde plannen van Johann Bernhard Spatz op. Binnenin beeldt Paul Thalheimers altaarstuk uit 1938 de kruisiging uit met een unieke, ooit onopgemerkte beeltenis van Adolf Hitler als berouwvolle dief, een verontrustende historische voetnoot en een unieke regionale schat.

Prehistorische en Romeinse erfenissen zijn bewaard gebleven in grondwerken en steengroeven. De twee kilometer lange Keltische wal van de Heidenmauer, gebouwd rond 500 v.Chr., omhult een beboste heuveltop met een cirkelvormige vestingmuur. De Kriemhildenstuhl-steengroeve toont steenbewerking uit de vierde eeuw, met zijn gegroefde muren die getuigen van keizerlijke ambities.

Het moderne leven komt samen in het Kurhaus, waar de zoutgraduatietoren – lokaal "Saline" genoemd – de kuurtuinen verankert die zijn ontworpen voor zowel recreatieve als therapeutische zoutinhalatie. Aangrenzende zalen herbergen het Dürkheim Casino, terwijl de Vigil-toren, gelegen op een wijngaardheuvel, de combinatie van architectonisch drama en wijnbouwkundig erfgoed van de stad belichaamt.

Musea bewaren de geschiedenis van de natuur en de mensheid. In Grethen herbergt de Herzogmühle het Natuurhistorisch Museum van de Pfalz – in de volksmond het Pollichia Museum, naar de vereniging die het in de jaren 1840 diende voordat het in 1981 een vaste plek kreeg. Het Catoirhaus in het stadscentrum beslaat meer dan 800 m² en is een streekhistorisch museum met tentoonstellingen die variëren van Romeinse archeologie tot de levens van figuren zoals Johannes Fitz en Rosa Maas. Een openbare bibliotheek, muziekschool, ballet- en dansacademies stimuleren de creativiteit, aangevuld met clubs en verenigingen: het Theater an der Weinstraße, de open werkplaats Haus Catoir, de kunstvereniging Bad Dürkheim, carnavalsverenigingen, muziekkorpsen en nog tien andere ensembles die melodie en traditie levend houden.

Festivals kenmerken de kalender. Elk Hemelvaartweekend organiseert het stadsfeest eendenraces op de Isenach; in mei zorgen de wijnboerenpicknick en de kunstmarkt voor een vrolijke sfeer in de wijngaarden. De Wurstmarkt in september trekt meer dan 600.000 bezoekers naar 's werelds grootste wijnfestival, dat zijn oorsprong vindt in een markt voor worsten en jaargangen uit 1416, die nu wordt gedeeld door lokale wijnhuizen en maatschappelijke organisaties. De Wijngaardnacht, half maart, transformeert zes kilometer aan hellingen in verlichte proefcorridors. Elke drie zomers viert de Limburgse Literatuurprijs de regionale literatuur, terwijl het gecombineerde geluid van tien kerkklokken in de advent de seizoensvernieuwing markeert.

Het SWR3 Comedy Festival, ooit een vast evenement, vermaakte het publiek drie dagen lang van 2016 tot 2024; het grootste roulettewiel ter wereld draaide tussen 1997 en 2007 door kuurparken. In 1951 kwam Groep 47 hier bijeen en reikte Heinrich Böll de literatuurprijs uit, een blijk van waardering voor de bescheiden maar betekenisvolle plaats die de stad in de naoorlogse culturele geschiedenis inneemt.

Het economische leven combineert traditie met innovatie. In 2022 was de dienstverlening goed voor 86 procent van de lokale werkgelegenheid, de industrie voor 11 procent en de land- en bosbouw voor iets minder dan 3 procent. Van de ongeveer 8700 werknemers komen er zo'n 3500 naar de stad en reizen er 4000 weer naar de stad, wat de regionale afhankelijkheid weerspiegelt. Plannen om het industrieterrein Bruch met zestien hectare uit te breiden, beloven verdere groei.

Wijnbouw blijft een vooraanstaande positie innemen: met 819 hectare wijngaarden staat Bad Dürkheim op de derde plaats onder de Paltsgemeenten en op de zesde plaats binnen Rijnland-Palts (gegevens uit 2017). Wijngaarden zoals Feuerberg, Hochmess en Honigsäckel – en meer intieme percelen zoals Abtsfronhof, Bettelhaus en Osterberg – leveren wijnen op onder de hoede van vijfendertig actieve wijnhuizen, waaronder twee coöperaties en een kelder voor sociale ondernemingen. Toerisme vormt een aanvulling op de wijnkelders. Een nieuwe thermaalbad – met wellnessruimte, thermaalbad en sauna – is in aanbouw, een project van € 45 miljoen dat naar verwachting in 2025 zal openen naast de bestaande zwembaden. Kuurtuinen, heraangelegde rivieroevers, zoutziederij, een waterspeeltuin en een Kneipp-faciliteit richten zich op dagjesmensen, ondersteund door meer dan 3500 bedden in hotels, pensions, een Almensee-camping met een capaciteit van 600 en camperplaatsen.

Ondersteunende pijlers van het gemeenschapsleven zijn onder meer zorgaanbieders zoals de klinieken van de Median Group, financiële instellingen zoals VR Bank Mittelhaardt eG, gespecialiseerde fabrikanten van wijnbouwapparatuur, motortestbedrijven en het merk lichtmetalen velgen ATS Leichtmetallräder. Publieke werkgevers variëren van gemeentelijke nutsbedrijven en scholen tot de rechtbank, het politiebureau en het arbeidsbureau, terwijl de non-profitorganisatie Lebenshilfe Bad Dürkheim met meer dan 400 medewerkers de sociale dienstverlening ondersteunt.

De bosbouw weerspiegelt de eeuwenoude deelname van de stad aan het Hartgereiden-systeem, de zetel van een bosbouwkantoor en de overgebleven boswachterswoningen die zijn omgebouwd tot restaurants. Transportnetwerken verbinden de stad met haar regio: in 1865 bereikte de Pfalz-Nordbahn voor het eerst Dürkheim, later uitgebreid naar Monsheim, terwijl regionale treinen nu twee keer per uur Grünstadt en Neustadt verbinden, en Mannheim binnen een uur. De smalspoortram Rhein-Haardt uit 1913 verzorgt interlokale verbindingen naar Ludwigshafen en Mannheim, met weekenduitbreidingen naar Heidelberg. Vijf buslijnen komen samen bij Bahnhof, met aansluitingen op trein en tram. De rijkswegen 37 en 271 kruisen elkaar hier, en de snelweg A650 naar Ludwigshafen ligt op enkele minuten van het centrum. Een vliegveld naast de Almensee biedt lichte vliegtuigen toegang tot dit transporttapijt.

Buitenliefhebbers vinden eindeloze wandelpaden: fietspaden langs de Salische dynastieën, mosterd- en koolraappaden, amandelbloesempaden, de langeafstandswandelnetwerken Saar-Rijn-Main en Saar-Palts, en de Pfälzer Weinsteig en Hüttensteig, waaronder. Wegwijzers met wit-rode strepen, blauwe strepen, gele kruizen, zwarte stippen en rood-groene symbolen leiden wandelaars door eiken- en beukenbossen, naar hutten zoals de Limburgblick, de Frankenthaler Hütte, de Weilach en het afgelegen Waldhaus Lambertskreuz. De voormalige Fronmühle verwelkomt nu gasten als landelijke herberg.

De historische en natuurlijke lagen van Bad Dürkheim komen samen op een plek die tegelijk vertrouwd en vol nuances is – waar wijnterrassen middeleeuwse ruïnes omlijsten, bospaden naar eeuwenoude stadswallen leiden en de gestage stroom van de Isenach generaties van menselijk leven weerspiegelt. Hier dragen de ritmes van klimaat en cultuur, van festivals en braakliggende terreinen, een verhaal dat net zo complex is als het landschap zelf, en nodigen ze uit tot aandachtige reflectie op de veerkracht en continuïteit die deze kuurstad kenmerken.