Damascus

Damascus ligt op een plateau ongeveer 680 meter boven zeeniveau, tachtig kilometer landinwaarts vanaf de Middellandse Zee, beschut door het Anti-Libanongebergte. Deze ligging, gecombineerd met de stroming van de rivier de Barada, heeft meer dan vijf millennia menselijke bewoning mogelijk gemaakt. In de oudheid voedden deze wateren een aanzienlijk meer – tegenwoordig bekend als Bahira Atayba – waarvan het seizoensgebonden uiterlijk de gezondheid van de omliggende Ghouta-oase weerspiegelde. De teelt van fruit, granen en groenten daar dateert uit de vroegste stedelijke nederzettingen. De Anti-Libanon-toppen, die boven de drieduizend meter uitsteken, werpen een regenschaduw die Damascus zijn droge klimaat geeft, met een jaarlijkse neerslag van ongeveer 130 millimeter en een korte, intense herfstovergang naar winterregens. De zomers duren droog en warm; de winters blijven koel met sporadische neerslag en zeldzame sneeuwval.

Damascus, dat in 661 n.Chr. voor het eerst werd gekozen als zetel van het Omajjaden-kalifaat, droeg de banier van islamitisch bestuur tot 750, toen de Abbasiden de macht naar Bagdad verplaatsten. Onder Abbasidenheerschappij nam de invloed van de stad af, om vervolgens terug te keren onder de Ajjoebiden en later de Mamelukken, die de citadel versterkten en de religieuze instellingen verrijkten. Tegenwoordig domineert de Omajjadenmoskee de zuidelijke oever van de Barada in de oude stad, met drie minaretten die een van de heiligste islamitische plaatsen markeren. Binnen liggen relikwieën van Johannes de Doper en, volgens het geloof, de drempel waar Isa (Jezus) in de eindtijd zal neerdalen. Vrouwen die binnenkomen, bedekken hun haar, armen en benen onder een abaya die bij de poort wordt verstrekt – een tastbaar ritueel dat levende bezoekers verbindt met eeuwenlange aanbidding.

De oude stad omvat een labyrint van steegjes en huizen met een kale gevel, die discrete binnenplaatsen bewaken, weelderig begroeid met jasmijn- en sinaasappelbomen. Vier van de oorspronkelijke zeven poorten zijn bewaard gebleven: Bab Sharqi, Bab Tuma, Bab Kisan en Bab al-Saghir. Elk leidt naar wijken die ooit ontstonden rond de graven van vereerde figuren en langs karavaanroutes. Midan, Sarouja, Imara en al-Salihiyah vinden hun oorsprong in de middeleeuwen; al-Akrad en al-Muhajirin ontstonden in de negentiende eeuw, bevolkt door Koerdische soldaten en vluchtelingen uit voormalige Ottomaanse gebieden. Verderop ontstond het al-Marjehplein, het centrum van modern bestuur, geflankeerd door het postkantoor, de rechtbanken en het treinstation.

In de twintigste eeuw zette de expansie ten noorden van de Barada zich voort en drong de Ghouta-oase binnen. Mezzeh en Dummar verrezen op de westelijke en noordwestelijke hellingen; Barzeh strekte zich uit langs de oostelijke bergflank; Yarmouk, aan de zuidelijke rand, werd in 1956 de thuisbasis van Palestijnse vluchtelingen. Hoewel planologen ernaar streefden geïrrigeerde landbouwgrond te behouden, zorgde de snelle stedelijke groei ervoor dat de Barada tot een smalle rivier werd gereduceerd, en onder de stad lijden de grondwaterlagen onder vervuiling door afstroming en rioolwater.

Damascus blijft het politieke hart van Syrië, met kantoren van de centrale overheid in een stedelijk gebied van 105 vierkante kilometer. De stad zelf huisvestte in 2004 1,55 miljoen mensen, verdeeld over 309.000 woningen; de bredere metropoolregio telt naar schatting vijf miljoen inwoners, waaronder Douma, Harasta en Jaramana. Migranten uit landelijk Syrië en jonge immigranten die komen werken of studeren, zorgen ervoor dat de bevolkingsgroei boven het landelijk gemiddelde blijft, ondanks het feit dat de burgeroorlog velen heeft doen vertrekken. Medio 2023 stond Damascus op de laagste plaats qua leefbaarheid van de 173 steden op de Global Liveability Index, een weerspiegeling van de blijvende gevolgen van het conflict voor de infrastructuur en voorzieningen.

Het economische leven in Damascus heeft zich aangepast aan de oorlogsomstandigheden. Traditioneel handwerk – kopergravure, ingelegd houtwerk en textiel – is bewaard gebleven in de oude souks, terwijl de moderne industrie zich bezighoudt met voedselverwerking, cement, chemicaliën en staatstextielfabrieken. Sinds het begin van de jaren 2000, toen beperkte privatisering particuliere investeringen aanmoedigde, groeide de kantoorruimte in Marota City en Basillia City, twee ontwikkelingsprojecten die in 2017 van start gingen als symbolen van de wederopbouw na de oorlog. De effectenbeurs van Damascus opende in 2009 in Barzeh en is van plan te verhuizen naar het zakendistrict van Yaafur.

Jaarlijkse handelstentoonstellingen dateren al van 1954; de meeste lokaal geproduceerde goederen, plus import, gaan nu naar markten op het Arabische Schiereiland. Toerisme, ooit een pijler van de lokale economie, heeft geleden onder het conflict. Vóór 2011 trokken de boetiekhotels en cafés in de oude stad – met name langs de smalle straatjes bij Souq al-Hamidiyya – Europese bezoekers aan om wierook en zijde te kopen. Deze brede, overdekte laan ruikt nog steeds naar komijn, kardemom en gedroogde kruiden, en de handelaren verkopen er leer, koperwerk en ingelegde dozen. De Omajjadenmoskee vormt het ene uiteinde; de ​​citadel en het mausoleum van Saladin bevinden zich aan de andere kant, waar een standbeeld van Salah al-Din te paard staat boven twee gebeeldhouwde figuren van Frankische ridders die na Hattin gevangen werden genomen.

Religieuze pluraliteit blijft bestaan. De soennitische islam overheerst; de alawieten en de twaalfveren sjiitische gemeenschappen concentreren zich rond de districten Mezzeh en Barzeh, met name in de buurt van de heiligdommen Sayyidah Ruqayya en Sayyidah Zaynab. Christelijke rituelen – Syrisch-orthodox, Melkitisch Grieks-katholiek, Syrisch-katholiek en Grieks-orthodox – hebben hun hoofdkwartier in Bab Tuma, Qassaa en Ghassani. Bekende kerken zijn onder andere de Sint-Pauluskathedraal, de Sint-Pauluskapel en de Dormitionkathedraal. Een kleinere druzengemeenschap woont in Tadamon, Jaramana en Sahnaya. De ooit grote Joodse wijk Harat al-Yahud is leeggelopen; anno 2023 zijn er geen Joden meer.

Culturele instellingen organiseren af ​​en toe reprises. Musea – van het Nationaal Museum en het Azm Paleis met de etnografische tentoonstellingen tot de muurschilderingen en het Sovjet-tijdperk van het Oktoberoorlogpanorama – blijven toegankelijk wanneer de veiligheid het toelaat. In 2008 was Damascus Arabische Culturele Hoofdstad, wat leidde tot de restauratie van historische locaties en de oprichting van het Arabische Kalligrafiemuseum.

Het openbaar vervoer is afhankelijk van een dicht netwerk van bussen en minibusjes: zo'n honderd informele lijnen zonder dienstregeling of genummerde routes. Haltes vormen ad hoc clusters; chauffeurs stoppen op aanvraag. Tussen 2019 en 2022 arriveerden er zestig nieuwe bussen uit China, waarmee de vloot werd gemoderniseerd. Taxi's hanteren gereguleerde tarieven en taximeters, hoewel controleposten, bemand door onderbetaald personeel, vaak steekpenningen eisen. Damascus International Airport, twintig kilometer ten zuidoosten, bediende ooit bestemmingen in Azië, Europa, Afrika en Zuid-Amerika; tegenwoordig rijdt het voornamelijk naar regionale hoofdsteden.

Straten in de oude wijken worden smaller, verkeersdrempels alomtegenwoordig. Het inmiddels opgeheven Hidjaz-treinstation ligt ten westen van de historische kern; de sporen zijn verwijderd, er worden tentoonstellingen gehouden en er is een pendelbusverbinding met het actieve Qadam-station. In 2008 werd een metronetwerk voorgesteld: de groene lijn moet de stad van west naar oost doorsnijden en Moadamiyeh, Mezzeh en de Oude Stad met elkaar verbinden. De officiële planning is dat er in 2050 vier lijnen klaar moeten zijn.

Ontspanning vindt plaats in groene ruimtes en cafés. Tishreen Park, waar de jaarlijkse bloemententoonstelling plaatsvindt, biedt rust naast de parken al-Jahiz, al-Sibbki en al-Wahda. De oase van Ghouta biedt, indien toegankelijk, weekendretraites. Al-Fayhaa Sports City organiseert voetbal, basketbal en zwemmen; de hal bood in november 2021 onderdak aan de wedstrijd tussen het Syrische nationale elftal en Kazachstan. Damascus telt meerdere voetbalclubs – waaronder al-Jaish, al-Shorta en al-Wahda – en beschikt over een golfbaan aan de zuidoostelijke rand. Koffiehuizen blijven sociale centra, waar je onder zacht verlichte bogen nargileh, backgammon en schaken kunt spelen.

Een bezoek aan Damascus vereist vandaag de dag bewustzijn van de aanhoudende uitdagingen. Stroomstoringen komen steeds weer voor. De waarde van het Syrische pond schommelt sterk. Toeristen moeten contant geld meenemen; grote banken accepteren zelden reischeques en geldautomaten zijn niet betrouwbaar. Geldwisselaars zijn in de buurt van markten te vinden – commissie is ongebruikelijk – maar de officiële wisselkoersen moeten vooraf worden gecontroleerd. Oplichting door bedelaars en het eisen van steekpenningen bij controleposten komen vaak voor. Reizen met een lokale gids kan dergelijke confrontaties voorkomen en de weg wijzen naar vergunningen en controleposten.

Damascus is een levend archief, met stenen vol gelaagde geschiedenissen: Romeinse tempels die zijn omgebouwd tot moskeeën; kruisvaardersrelikwieën verweven in stedelijke mythen; middeleeuwse paleizen naast fabrieken die gonzen van de moderne industrie. De veerkracht van de stad, ondanks de druk, heeft fragmenten van haar culturele rijkdom bewaard. Te midden van ontwrichte nutsvoorzieningen en slordige straten leeft de herinnering van de stad voort in binnenplaatsen die naar jasmijn geuren, in de stille bogen van oude poorten en in de rivierbedding van de Barada, wachtend op vernieuwing.